Дастур 5А430101 Қишлоқ хўжалигини механизациялаштириш (тармоқлар бўйича), 5А430102 Қишлоқ хўжалиги техникасини

ТРАКТОРЛАР ВА АВТОМОБИЛЛАР фани бўйича: 
Трактор ва автомобилларнинг таснифи ва истиқболли типажи. Трактор 
ва автомобилларнинг асосий қисмлари ва уларни вазифаси. Трактор ва 
автомобилларнинг двигателларига қўйиладиган талаблар ва уларни ишлаш 
шароитлари. Автотрактор двигателларининг турли белгилар бўйича 
таснифланиши. Двигателларнинг асосий механизм ва системалари, уларнинг 
вазифалари. Ички ѐнув двигателлари бўйича асосий тушунчалар ва 
таърифлар. Тўрт тактли двигателларнинг иш жараѐни. Киритиш, сиқиш, 
кенгайиш ва чиқариш тактлари. Икки тактли двигателларда иш жараѐни. 
Тўрт ва икки тактли двигателлар ишини солиштириш. Кривошип-шатун 
механизмининг двигател асосини ташкил қилувчи деталлари. Блок, картер, 
цилиндрлар каллаги, зичлагич. Цилиндр, поршен, поршен бармоғи, поршен 
халқалари, уларни ясашда қўлланиладиган материаллар. Цилиндр-поршен 
гурухи деталларининг ишлаш шароитлари. Шатун, тирсакли вал, шатун ва 
ўзак подшипниклари ва уларнинг иш шароитлари. Деталларни тайѐрлашда 
қўлланилган материаллар. Маховик. Кривошип шатун механизми 

---

4 
деталларини комплектлашдаги техник талаблар. Газ тақсимлаш механизми 
клапанлари ва уларга харакатни узатиш. Газ тақсимлаш механизми турлари 
ва деталлари. Тақсимлаш шестерняси ва валлари, туртгич, штанга, шайин. 
Газ тақсимлаш даври ва диаграммаси. Механизм деталларини двигателга 
йиғишдаги ўзига хос хусусиятлар, газ тақсимлаш даври диаграммасини 
қуриш. Клапан гурухи деталларини ишлаш шароити, қўлланилган 
материаллар. Декомпрессион механизмнинг вазифаси ва ишлаши. Мойлаш 
тизимининг вазифаси ва таснифи, уларнинг қиѐсий таҳлили. Мой насоси, мой 
фильтри, мой совитгич, асосий мой магистрали, мой каналлари ва назорат 
ўлчаш асбоблари тузилиши ва ишлаши. Мойлаш тизими клапанларининг 
вазифаси ва уларни ростлаш. Совитиш тизимининг вазифаси, таснифи ва 
уларнинг таҳлили. Двигателни суюқлик ва ҳаво ѐрдамида совитиш. Сув 
насоси, сув ғилофлари, термостат, буғ-ҳаво клапани, радиатор, вентилятор, 
жалюза ва пардалар, назорат ўлчаш асбоблари.. Ҳаво билан таъминлаш 
тизими ва ҳавони тозалаш. Ҳаво тозалагич, турбокомпрессор, ҳавони оралиқ 
совитгичлар, ҳаво кириткичларни тузилиши ва ишлаши, ѐниб бўлган 
газларни чиқариш тизими. Овоз пасайтиргич ва учқунни сўндиргичлар. 
Ёқилғи билан таъминлаш тизими. Ёқилғи баки, ѐқилғи фильтрлари ва паст 
босимли ѐқилғи насосининг тузилиши ва ишлаши. Юқори босимли ѐқилғи 
насоси. Қаторли ва тақсимлаш типидаги юқори босимли ѐқилғи насослари, 
уларнинг солиштирма таҳлили. Форсункалар. Дизелларда қўлланилган 
инжекторли таъминлаш тизимлари. Карбюраторли ва инжекторли 
таъминлаш тизимларининг тузилиши ва ишлаши. Двигател тирсакли 
валининг айланишлар частотасини ростлаш. Айланишлар частотасини 
ростлагичлар. Вазифаси, таснифи, ишлаши ва уларнинг таҳлили. Трактор ва 
автомобиллар электр жихозларининг асосий гурухлари. Электр токи 
манбалари. Аккумуляторлар батареяси, автотракторлар генераторлари ва 
реле-ростлагичлар. Ёритиш тизими ва назорат ўлчов асбоблари.Двигателнинг 
юргизиб юбориш тизимини вазифаси, таснифи ва уларнинг таҳлили. 
Двигателни стартер ва юргизиб юбориш двигатели ѐрдамида ишга тушириш. 
Двигателларда ишчи аралашмани электр учқуни ѐрдамида ўт олдириш 
тизимининг вазифаси, таснифи ва уларга қўйиладиган асосий талаблар. 
Батареяли ва контакт транзисторли ўт олдириш тизимлари. Двигателнинг 
назарий ва хақиқий иш цикллари. Хақиқий циклнинг асосий ва ѐрдамчи 
жараѐнлари. Индикатор диаграммалар.  
Трактор ва автомобиллар асосий агрегатлари ва ишчи жиҳозларини 
жойлашиши. Компановка ва трактордан фойдаланиш самарадорлиги. 
Анъанавий ва ноанъанавий компановкалар. Трансмиссиялар вазифаси, 
қўйиладиган талаблар ва таснифи. Трансмиссиялар схемалари, турлари. 
Трансмиссиянинг асосий механизмлари ва уларни қиѐсий тахлили. 
Трансмиссия узатишлар сони. Илашиш муфтаси, вазифаси ва турлари, 
қўйиладиган талаблар. Илашиш муфтасининг юритмалари. Қишлоқ хўжалик 
тракторларида кенг қўлланиладиган илашиш муфталари. Узатмалар қутиси 
вазифаси ва таснифи. Узатмалар қутисининг турлари ва узатиш сони. 
Узатмаларни алмашлаб қўшиш, узатмалар қутисидаги қурилмалар. Оралиқ 
бирикма ва кардан узатмалар турлари ва вазифаси. Ғилдиракли тракторлар 

---

5 
етакчи кўприги. Бош узатма ва дифференциал турлари ва қўйиладиган 
талаблар. Дифференциал турлари ва уни блокировкалаш. Ярим ўқлар ва 
охирги узатма. Юриш қисми турлари. Ғилдиракли тракторлар ва 
автомобиллар юриш қисмининг асосий элементлари. Ғилдираклар, асос ва 
осмалар. Шиналар турлари, амортизаторлар, рессорлар вазифалари ва 
турлари. Занжирли тракторлар юриш қисмининг асосий элементлари, 
кўтарувчи тизим, юритгич ва осма. Ярим бикр ва эластик осмалар. Занжирли 
тасма, етакчи ғилдирак (юлдузча), йўналтирувчи ғилдирак, кареткалар ва
трактор рамаси. Трактор ва автомобилларнинг рул бошқармасининг турлари 
ва тавсифи. Трактор ва автомобилларнинг бурилиш усуллари. Минимал 
бурилиш радиуси. Бошқарувчи ғилдиракларни ўрнатиш бурчаклари. Рул 
бошқармасини ташкил этувчи қисмлар, рул механизми юритмалари ва бошқа 
элементлари. Занжирли тракторларнинг буриш механизми. Планетар ва 
фрикцион буриш механизмлари, уларни кинематик схемалари. Буриш 
механизмининг гидравлик кучайтиргичлари. Трактор ва автомобилларнинг 
тормоз тизими, вазифаси ва турлари. Тормоз тизимига қўйиладиган техник 
талаблар, тормоз йўли. Тасмали, колодкали ва дискли тормоз механизмлари, 
уларни афзаллик ва камчиликлари. Тормоз юритмалари. Трактор ва 
автомобилларда гидравлик тизимлардан фойдаланиш. Тракторларни алоҳида 
агрегатли гидравлик тизими вазифаси ва таснифи. Тракторнинг осма 
механизми, тиркама қурилмаси. Қувват олиш валлари.