O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

 
12-jadval. Tuproqning suv o‘tkazuvchanligini aniqlash jadvali 
 
Tuproq 
nomi 
Zarracha 
lar 
o‘lchami, 
mm 
Naylar-
ning 
kesishish 
sathi, sm
2
 
Suvni 
o‘tkazuv-
chanlik 
tezligi, 
sm/min 
15 
minutdagi 
o‘rtacha suv 
sarfi (Q), 
cm
3
 
Suv o‘tkazuv-
chanlik (Q
4
), 
sm/soat 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.6. Tuproqning suv ko‘tarish balandligi va tezligini aniqlash 
(E.Zaurov usuli) 
 
Tuproqning  suvni  kapillyar  oraliqlar  orqali  pastki  qatlamlaridan 
yuqoriga ko‘tarish xususiyatiga suv ko‘tarish xususiyati deb ataladi. Suv 
ko‘tarish  xususiyati  kapillyar  namlikning  ko‘tarilish  balandligi  va  uning 
harakat tezligi bilan ifodalanadi va sm/sek yoki sm/min bilan belgilanadi. 
Tuproqning  suv  ko‘tarish  xususiyati  qishloq  xo‘jaligida  ikki 
tomonlama  ahamiyatga  ega,  chunki  o‘simliklar  ildizi  sarf  qiladigan  suvni 
to‘ldirilib turishiga va tuproqning bug‘latish xususiyatiga ega. 
Tuproq  zarrachalari  qancha  kam  va  tuproq  qancha  maydalangan 
bo‘lsa,  uning  suv  ko‘tarish  kuchi  shuncha  yaxshi  seziladi  -  kapillyar 
namlik yuqoriga ko‘tariladi. Yirik g‘ovakli va donador tuproqlarda suv tez, 
lekin  kichik  balandlikka  ko‘tariladi.  Strukturali  tuproqlarda  strukturasiz 
tuproqlarga  qaraganda  suv  sekin  ko‘tariladi.  Zich  tuproqlarning  suv 
ko‘tarish xususiyati g‘ovak tuproqlarnikiga qaraganda kuchli bo‘ladi. 

---

80 
Tuproqning  harorati  ko‘tarilishi  bilan  suvning  kapillyarlardagi 
harakati  kuchayadi,  ko‘tarilish  balandligi  esa  pasayadi.  Suvning 
kapillyarlarga  ko‘tarilishi  nam  tuproqda  quruq  tuproqdagidan  yuqori 
bo‘ladi. 
Tuproq  mayda  zarrachalarining  quyqalashib  qolishiga  sabab 
bo‘ladigan Ca, Mg tuzlari uning suv ko‘tarish xususiyatini pasaytiradi. 
Na, K, NH
4
 tuzlari tuproq strukturasini buzib uni mayda zarrachalarga 
aylantiradi. 
Namlikning  har  xil  shakllari  orasida  kapillyar  namlik  ekinlar  uchun 
katta ahamiyatga ega. Chunki u tuproq yuzasidan nam bug‘lanib ketishi va 
o‘simliklar  traspiratsiyasiga  qarab  tuproqning  pastki  qatlamlaridan 
yuqoriga ko‘tarila boradi. 
Tuproqning  suv  ko‘tarish  xususiyatini  o‘rganishga  oid  tajribalar 
o‘tkazish  uchun  olingan  tuproq  xillari  va  fraksiyalarning  soniga  qarab 
talabalar 3-4 talabadan iborat kichik guruhlarga bo‘linadi.