O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

 
10-jadval. Tuproqning mexanik tarkibini A.F.Vadyunina usulida 
aniqlash jadvali 
Loyning holati 
Tuproqning 
mexanik tarkibi 
0,01 mm dan 
kichik bo‘lgan 
zarrachalar 
miqdori, % 
Tuproq 
namunasining 
holati 
Cho‘ziq shakl hosil 
bo‘lmaydi 
Qum 
0-10 
 
Cho‘ziq holat belgilari 
mavjud 
Qumloq 
10-20 
 
Cho‘ziq shakl kaftda 
ishqalanganda bo‘linib 
ketadi 
Yengil qumoq 
20-30 
 
Cho‘ziq shakldagi loydan 
halqa yasalganda ochilib 
ketadi 
O‘rta qumoq 
30-45 
 
Halqa hosil bo‘ladi, lekin 
yorilgan yerlari mavjud 
Og‘ir qumoq 
45-60 
 
Halqa tekis, yorilmaydi 
Soz 
60-80 dan ko‘p 
 
 

---

75 
3.4. Tuproqning dala nam sig‘imini aniqlash 
(V.Kabaev usuli) 
 
Nam sig‘imi tuproqning o‘ziga  ma’lum  miqdorda  suv shimish va uni 
saqlab  turish  xususiyatidir.  Nam  sig‘imining  uchta  turi  eng  katta 
ahamiyatga ega:  
1)  kapillyar  nam  sig‘imi  –  bunda  kapillyar  oraliqlar  (kapillyar 
g‘ovaklik) suv bilan to‘lgan bo‘ladi;  
2) to‘liq nam sig‘imi – bunda tuproqdagi barcha bo‘shliqlar (kapillyar 
va  nokapillyar  g‘ovaklik)  suv  bilan  to‘lgan  bo‘ladi,  yer  sug‘orib 
bo‘lingandan keyin tuproq bunday holatga etadi; 
3)  dala  maksimal  nam  sig‘imi  –  bunda  yer  sug‘orib  bo‘lingandan 
keyin  bir  necha  kun  o‘tgach,  tuproqning  kapillyar  va  qisman  nokapillyar 
g‘ovak qismi suv bilan to‘lgan bo‘ladi. 
Nam  sig‘imi  tuproqning  mexanik  tarkibi  va  strukturasiga  bog‘liq 
holda o‘zgarib turadi. Loyqa va organik moddalar ko‘p miqdorda bo‘lgan 
og‘ir tuproqlarning nam sig‘imi katta va aksincha organik moddalari kam 
bo‘lgan yengil tupoqlarning nam sig‘imi kichik bo‘ladi. Bundan tashqari, 
sizot suvlarning joylashish chuqurligi ham tuproqning nam sig‘imiga ta’sir 
etadi.  Mexanik  tarkibi  og‘ir  tuproqlar  1  m  gacha  chuqurlikda  1  ga  yerda 
3000-3500  m
3
  gacha,  yengil  tuproqlar  1500-1800  m
3
  gacha  suv  saqlay 
oladi. 
Zarur narsalar: tarozi, chinni kosacha, pipetka, distirlangan suv.