O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

 
Muloqot savollari: 
         1.Qiyin 
o‘zlashtiriladigan  tuproqlar  O‘zbekistonning  qaysi  
hududlarida tarqalgan? 
         2. Qiyin o‘zlashtiriladigan tuproqlarning xossalarini izohlang. 
         3.  Qiyin  o‘zlashtiriladigan  tuproqlar  unumdorligini  oshirish  uchun 
qanday tadbirlar amalga oshiriladi? 
 
2.7. Tuproq yemirilishi  
 
Tuproq  yemirilishi  (eroziya)  deganda  tog‘  jinslari  va  tuproqning  suv 
va  shamol  ta’sirida  yemirilishi  tushuniladi.  Yer  yuzida  yemirilish  doimo 
yig‘ilish  (akkumulyasiya)  bilan  bog‘liq    bo‘ladi.  Odatda  yemirilish  va 
yig‘ilish iqlimga, tuproq va ona jins xossalariga, yer yuzining nishabligiga, 
o‘simlik  dunyosining  tarkibiga,  yerdan  foydalanish  tartibi  va  usullariga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Eroziya ikki xil bo‘ladi: suv va shamol eroziyasi. 
Suv  eroziyasini  –  tuproq  eroziyasi,  shamol  eroziyasini  –  deflyasiya 
deb ataladi. Eroziya va deflyasiya inson ishtirokisiz sodir bo‘lsa, «tabiiy» 
yoki  «geologik»  eroziya  deyiladi.  Inson  ta’siri  natijasida  (yerga  noto‘g‘ri 
ishlov  berish,  sug‘orish  va  boshqalar)    sodir  bo‘ladigan  eroziya 
«antropogen» eroziya deyiladi. 
Suv  eroziyasining  asosiy  mohiyati  ma’lum  sathga  kelayotgan 
(yomg‘ir,  sug‘orish)  suv  miqdorining  shimilayotgan  suvdan  ortiq 
bo‘lishidir.  Natijada  suv  nishablik  bo‘yicha  harakatlanadi  va  tuproq 
zarrachalarini  bir  yerdan  ikkinchi  yerga  ko‘chiradi.  Suv  harakati  odatda 
nishablik 1
0
 dan ortiq bo‘lgan maydonlarda boshlanadi. Suv eroziyasining 
jadalligi rel’yefga, iqlimga, tuproq va jinslarning tarkibi hamda tuzilishiga, 
o‘simliklarning  tarkibi  va  qalinligiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Sug‘oriladigan 

---

64 
dehqonchilik  mintaqasida  suv  eroziyasi  inson  faoliyati  bilan  bog‘liq 
bo‘ladi. 
Suv  eroziyasining  shakllanishida  yuza  oqimi  mavjud  bo‘lishi  shart. 
Suv  eroziyasida  yuza  oqimining  3  turi  -  yomg‘ir  suvi  oqimi,  erigan  qor 
suvi oqimi, sug‘orishda beriladigan suv oqimi ishtirok etadi. Shunga qarab 
yomg‘ir  eroziyasi,  qor  erigan  vaqtdagi  eroziya  va  sug‘orish  (irrigatsiya) 
eroziyasi sodir bo‘ladi. 
Shamol  kuchi  ta’sirida  tuproq  zarrachalarining  ko‘chishi  natijasida