O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

 

---

60 
Muloqot savollari: 
        1. Sho‘rtoblangan tuproqlar deganda nimalar tushuniladi? 
        2. Sho‘rtoblangan tuproqlarning qanday xususiyatlari mavjud? 
         3. Sug‘oriladigan dehqonchilik mintaqasida sho‘rtoblangan tuproqlar 
qanday paydo bo‘lgan? 
         4. Sho‘rtoblangan tuproqlar tasnifi deganda nima tushuniladi? 
         5.  Sho‘rtoblangan  tuproqlar  unumdorligini  yaxshilashda  qanday 
tadbirlar qo‘llaniladi? 
 
2.6. Qiyin o‘zlashtiriladigan tuproqlar 
Qiyin o‘zlashtiriladigan tuproqlarga suv-fizik xossalari yomon bo‘lgan 
zich,  gipsli,  «sho‘x»  qatlamli,  taqirli,  qatqaloq  yoki  sho‘rtob  qatlamli 
tuproqlar  kiradi.  Bunday  tuproqlarda  suv  shimilishi  qiyin  bo‘lganligi 
sababli  sho‘r  yuvilganda  zaharli  tuzlar  ildiz  tarqalgan  qatlamdan  kam 
yuviladi,  o‘simliklarning  oziqlanishi  va  o‘sib  rivojlanishi  qiyinlashadi. 
Qiyin o‘zlashtiriladigan tuproqlarga quyidagilar kiradi: 
–  Mirzacho‘lning  janubiy-sharqiy  qismida  tarqalgan,  ildiz  tarqalgan 
qatlamda  gipsli,  har  xil  mexanik  tarkibli,  kuchli  sho‘rlangan  o‘tloqi  bo‘z 
tuproqlar; 
–  Markaziy  Farg‘onada  tarqalgan,  har  xil  mexanik  tarkibli,  zich, 
karbonat  tuzlar  ko‘p  («sho‘x»),  kuchli  sho‘rlangan  va  sho‘rxok  o‘tloqi 
turpoqlar; 
–  Buxoro  cho‘lida,  Amudaryoning  quyi  oqimida  tarqalgan  kuchli 
sho‘rlangan taqir, taqirsimon-o‘tloqi tuproqlar; 
– Jizzax cho‘lida tarqalgan sho‘rtob tuproqlar. 
Kuchli  sho‘rlangan  va  sho‘rxok  tuproqlar  qatlamida  tuzlarning 
joylashishiga qarab quyidagilarga bo‘linadi: 
– tuproqning ustki qatlami sho‘rlangan — 0-30 sm chuqurlikda; 
– sho‘rxok — 30–60 sm chuqurlikda; 
– ildiz tarqalgan qatlam sho‘rxok — 60–100 sm chuqurlikda; 
– tuproqning pastki qatlami sho‘rxok — 100–200 sm chuqurlikda; 
–  tuproqning  ostki  qatlami    sho‘rlangan  —  200  sm  dan  ortiq      
chuqurlikda. 

---

61 
Ildiz tarqalgan qatlamdagi gips (CaSO
4
+2H
2
O) ning miqdoriga qarab, 
qiyin o‘zlashtiriladigan tuproqlar quyidagilarga bo‘linadi: 
– kam gipslashgan turpoqlar — 10-25%; 
– o‘rtacha gipslashgan tuproqlar — 25-50%; 
– kuchli gipslashgan tuproqlar — 50% dan ortiq. 
Tarkibida  karbonat  tuzlari  ko‘p  bo‘lgan  («sho‘x»)  zich  tuproqlar 
quyidagilarga bo‘linadi: