O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi

4.3.Tovar hayot s
ikli stratеgiyalarini boshqarish 
 
Tovar  hayot  sikli  kontseptsiyasi  (TXS)  shundan  kelib  chqadiki,  har  bir 
tovar  bozor  barqarorligining  belgilangan  davriga  ega,  ya'ni  bozorda 
belgilangan  vaqt  ichida  yashaydi.  Erta  yo  kech  u  bozordan  yanada 
mukammalroq va nufuzliroq boshqa tovar tomonidan siqib chiqariladi. 
TXS 
o’z ichiga quyidagi bosqichlarni oladi: 
-tatbiq etilish. 
-
o’sish. 
-etuklik. 
-t
o’yinish. 
-pasayish. 
 
Tovarni  tatbiq  etish  bosqichida,  odatda uning savdosi zarar keltiruvchi 
hisoblanadi. Sotish hajmi, qoi
daga ko’ra, uncha katta bo’lmaganda, marketing 
harakatlari,  ayniqsa,  reklama  uchun  yuq
ori  bo’ladi.  Shuning  bilan  birga, 
davrning  foydaliligi  ilmiy-tadqiqot  va  tajriba-konstruktorlik  ishlarini  (ITTKI) 
bajarishda keyingi bosqichlarning natijaliligi bilan belgilanadi. 
 
O’sish  tovarni  haridorlar  tomonidan  tan  olinishi  faoliyatidir.  Keyin unga 
talab, sotish va foydalilik o’sadi, harajatlar, ayniqsa reklama barqarorlashadi. 
 
Tovarning  e
tukligi  shuning  bilan  ta'riflanadiki,  bunda  ko’pchilik  bo’lajak 
haridorlar  tovarni  harid  q
ilib  bo’lgan  bo’ladilar.  Shuning  uchun  sotishning 

---

 
64 
o’sish  sur'ati  pasayadi,  foyda  ham  marketing  tadbirlariga  harajatlarning 
o’sganligi sababli sekinlik bilan o’sadi. 
 
Tovarning  to’yinishi  narx  pasayishi  va  haridorlarga  boshqa  ta'sirlardan 
foydalanishga  q
aramasdan  sotishning  o’sishi  pasayganda  keladi.  Savdo 
foydaliligi  ishlab  chiqarish  harajatlarini  va    yaroqsiz  mahsulotni  kamaytirish, 
te
xnologiyadan  yanada  to’liqroq  foydalanish,  mehnat  unumdorligini oshirish, 
natijasida davom etishi mumkin. 
 
Tovarni  zamonaviylashtirish,  narxlarni  kamaytirish,  servisni  yaxshilash 
va  boshqa  tadbirlar  vositasida 
to’liq  pasayishning  oldini  olishga  va  xatto 
tovarni ikkinchi to’yinish bosqichiga olib chiqishga erishiladi. Quyidagi 4.3.1.-
jadvalda  TXS  ning  har  bir  bosqichida  q
o’llanilishi  zarur  bo’lgan  marketing 
elementlari keltirilgan. 
4.3.1.-jadval