O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
58 
4-Bob: Marketingni boshqarishning ikkinchi bosqichidagi asosiy qarorlar 
Reja: 
4.1. Bozor tovar taklifini tabaqalashtirish. 
4.2. Bozor tovar taklifini pozitsiyalashtirish. 
4.3.Tovar hayot 
sikli stratеgiyalarini boshqarish. 
4.1.Bozor tovar taklifini tabaqalashtirish 
 
Har  bir  kompaniya  r
aqobat  bo’yicha  ustunlikka  erishish  uchun 
maqsulotni  tabaqalashtirishning  o’z  xususiy  usullarini  topishi  lozim. 
Tabaqalashtirish  -  raqobatchi  tovaridan  farq  qildiruvchi  mahsulotni  bir  qator 
muhim 
xususiyatlarini 
ishlab 
chiqish 
jarayonidir.Tabaqalashtirishning 
imkoniyatlari har 
bir aniq tarmoqqa bog’liq. BOSTON CONSULTING GROUP 
miqdori va mumkin bo’lgan raqobat ustunliklariga ko’ra, faoliyatning to’rt tipini 
ajratib ko’rsatish mumkin: 
1. Hajmli tarmoq. 
2. Cheklangan tarmoq. 
3. Q
ismlarga bo’lingan tarmoq. 
4. Ixtisoslashgan tarmoq. 
 
Real  tovarlarni  tabaqalashtirish  darajasi  keng  chegaralarda  tebranadi. 
Bir  tomondan  yuqori  standartlashtirilgan  mahsulot
lar  mavjud  bo’lib,  ularga 
b
iror  bir  o’zgartirish  kiritish  qiyin.  Ikkinchi  tomondan,  bir-biridan 
tabaqalashtirish 
uchun 
yuqori 
imkoniyatlarga  ega  tovarlar  mavjud. 
Tabaqalashtiris
hning asosiy ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi: 
1. Q
o’shimcha imkoniyatlar; 
2. Mahsulotdan foydalanish samaradorligi; 
3. Shinamligi; 
4. Uzoq muddat ishlashi; 
5. Ishonchliligi; 
6. Ta'mirlashga yaroqliligi; 
7. Stilistik qarorlar; 
8. Dizayn.   

---

 
59 
 
Qo’shimcha  imkoniyatlar  -  mahsulot  asosiy  funktsiyalarini  to’ldiruvchi 
tavsifnomalar hisoblanadi. 
 
Mahsulotdan  foydalanish  samaradorligi  - mahsulotni asosiy funktsiyasi 
bajarilishi sifati bilan belgilanadi. 
 
Shinamlilik darajasi   -  
so’ralgan tavsifnomalarga ishlab chiqarilayotgan 
mahsulotning mos kelishi.  
 
Uzoq  muddat  ishlashi  -  no
rmal  yoki  og’ir  sharoitlarda  foydalanganda 
buyu
mning ko’zda tutilgan xizmat vaqtining davomiyligini belgilab beradi. 
 
Ishonchliligi  -  maqsulotni  ma'lum  vaqt  davomida  normal  ishlab 
berishining eh
timollilik ko’rsatkichi. 
 
Ta'mirlashga yaroqliligi - buzilgan yoki ishlamaydigan qurilmaning ishga 
yaroq
liligini tiklash murakkabligi darajasini ko’rsatadi.  
 
Stilistik  qarorlar  -  iste'molchi  tomonidan  tovar  qabul  qilinishini  aks 
ettiradi. 
 
Dizayn  -  iste'molchi  talablari  nuqtai  nazaridan  mahsulotning  tashqi 
ko’rinishi va ishlashini belgilab beruvchi ko’rsatkichlar majmuasidir. 
 
Buyumga  nafaqat  iste'mol  mahsulotlariga  mos  keluvchi,  balki 
keyinchalik  shu  buyumga  qaragan
da  ko’zlarini  yayratadigan  tashqi  shaklni 
berish 
g’oyasi unchalik yangi emas. 
Yangi  buyumni  sanoat  dizayniga  konstruktsiyasini  moslash  va  ishlab 
chiqarishning  barcha  tomonlari  bevosita  ta'sirga  ega  va  aksincha,  sanoat 
dizayni  sanoat  buyumiga,  uning  yaratilishi  va  sof  texnik  faoliyat  yuritishiga 
ta'sir ko’rsatadi. Buyum staylingini ishlab chiqishda bu buyumdan foydalanish, 
uning xavfsizligi, q
ulayligi va foydaliligi kabi tomonlari katta rol o’ynaydi. 
 
Sanoat dizayni zaminida yangi buyumni rivojlanishining qisqacha sanab 
o’tilgan  bu  ayrim  tomonlariyoq,  ular  marketingning  ko’pgina  nuqtai  nazarlari 
b
ilan o’zaro chambarchas bog’langanligidan darak beradi. 
 
Sanoat  dizayni  kishi  va  buyum  o’rtasida mavjud bo’lgan barcha o’zaro 
aloqalar  va  o’zaro  bog’likliklarni  o’z  ichiga  oladi.  Bu  o’zaro  aloqalarni  tahlil 
qilish  uchun  mutaxassislar  kishining  ruhiy  va  fiziologik  tadqiqotlari 

---

 
60 
ma'lumotlaridan foydalanadilar. Ularning maqsadi shaklning uning mazmunga 
mos kelishi kafolatini ta'minlashdir. 
 
Buyumni yaratishda, albatta, buyum shakli uning vazifasiga 
bog’likligiga 
va  iste'molchi  talabi  hamma  vaqt  buyum  shaklini  belgilashiga  rioya  qilish 
kerak. Bunday buyumlarning asosiy nuqtasi, ulardan foydalanishda kishi bilan 
yaqindan  aloqaga  kirishadigan  buyumlarni:  yangi turdagi mebelni, avtomobil 
o’rindiqlarini  ishlab chiqish yoki ishchi o’rinlarni yaratish kishi xususiyatlarini  - 
tiri
k  organizmni  o’rganishdan  iborat.  Kishi  organizmini  o’rganish  bilan  ikki 
soha shu
g’ullanadi: antropometriya va ergonomika. Bu sohalar mavjud va XX 
asrning  40-yillari
da  katta  rivojlanishga  ega  bo’lgan  va  hozir  ularning 
rivojlanish natijalari  dizaynerlar ishini ancha engillashtiradi. 
 
Antropometriya  kishi  tanasi  va  uning  alohida  qismlari 
o’lchamlari  va 
vazifalarini  o’rganish  bilan  shug’ullanadi.  U  yana  kishi faoliyatining anatomik, 
fiziologik va ruhiy jihatlarini  kompleks holda tadqiq qiladi.  
 
Ergonomika  -  kishi  tanasining  ish  vaqtidagi  harakatini,  energiya  sarfini 
va kishi aniq  mehnat
ining unumdorligini o’rganadi. Ergonomika ishni bajarish 
jarayonida  u  yoki  bu  harakatni  bajarishda  kishiga  ta'sir  qiladigan  ruhiy, 
anatomi
k  va  fiziologik  o’zgarishlar  haqida  axborotlar  beradi.  Ergonomikani 
q
o’llash sohasi ancha keng.  U  ham  tashkiliy,  ham  maishiy  ishchi  o’rinlarni 
tashkil qilishni, hamda sanoat dizaynini qamrab oladi. 
 
Bu  masalalarni  xal  qilishda  nafaqat  mijoz  talablarigina  emas, 
shuningdek,  tovar  ishlab  chqarish  qiymati  ham  e'tiborga  olinadi.Umuman, 
iste'molchi da'volari hamma vaqt ham ishlab chiqarishdan ustun turadi, degan 
qoidaga  amal  qilish  kerak.  Texnik  buyumlarga  kelganda  uning  tashqi 
ko’rinishi kasbning yuqori darajasi va texnikasiga mos kelishi kerakligi tavsiya 
etilishini ta'kidlash kerak. 
 
Sanoat  dizayni  uchun  rangni tanlash  muhim ahamiyatga ega. Bu erda, 
albatta, ruhiy holatlar muhim rol 
o’ynaydi. Rangni tanlashda ularning xislatlari, 
turlari, ochiqligi va yaltirashini nazardan  qochirmaslik kerak. 
 

---

 
61 
 
Rang  nafaqat  tovarni  tez  sotilishiga  yordam  berishi,  shuningdek, 
belgilangan texnik vazifalarni  ham bajarishga qaratilgan. 
Barcha ele
ktr asboblarida ko’p sonli simlar o’z nomlariga muvofiq  turli 
xil  ranglar  bilan  belgilab  q
o’yilgan  yoki  avtomashinalarda  uzoq  yoruq’lik  har 
doim  ko’k  chiroq  bilan,  yaqin  -  yashil  va  barcha  xavf-xatar  haqida  xabar 
beruvchi boshqa chiroqlar qizil bilan belgilangan.  
Quyidagi  4.1.1-jalvalda  rang  dizaynining  tarkibiy  qismi  ekanligi 
to’g’risidagi ma'lumotlar keltirilgan. 
4.1.1-jadval.