M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

70-rasm. Baxorgi adonis                                 71- rasm. Ayiqtovon (Ranunculus) 
          (Adonis vernalis) 
 
Ayiqtovon  (Ranunculus)  turkumining  250  ta  turi  bor.  O‘yuvchi 
ayiqtovon  (R.acris)  o‘tloqlarda  uchraydigan  ko‘p  yillik  begona  o‘t.  Gullari 
gemitsiklik,  gulining  formulasi:  *Ca
5
Co
5
  A
∞
G
∞  . 
O‘yuvchi  ayiqtovon  mollar 
uchun zaharli hisoblanadi (71-rasm). 
Akonit  (Aconitum)  turkumiga  160  turga  mansub  ko‘p  yillik  o‘t 
o‘simliklar  kiradi  (72-rasm).  Gullari  zigomorf.  Guli  nektardonlarga  ega, 
formulasi  ↑Ca
5
Co
2 
A
∞
G
3
.  Mevasi  to‘p  bargli  meva.  Mazkur  turkumning 
ko‘pgina turlari zaharli, dorivor va manzarali o‘simliklardir. 

---

268 
 
 
72-rasm.Dorixona parpisi (Aconitum hapellus L.) va ekma sedana Nigella sativa 
 
A- gulli novda, 1- gul, 2-3- changchi va chang ipi,  , 4- urugchi tugunchasining 
kondalang va uzunasiga kesimi, 5- urugchisi , 6- meva (bargcha toplami). 7-urug‘i 
 
Ayiqtovondoshlar  oilasining  vakillari  bo‘lgan  –  pion,  akonit, 
ilonpechaklar  dekorativ,  suvuro‘t  va  isfarak  kabilar  dorivor  o‘simliklar 
hisoblanadi. 
 
KO‘KNORGULDOSHLAR OILASI – PAPAVERACEAE  
 
Shimoliy  yarim  sharning  mo‘‘tadil  va  subtropik  iqlimli  joylarida 
tarqalgan  oila  bo‘lib,  o‘z  ichiga  24  turkumga  mansub  250  turni  oladi.  O‘rta 
Osiyoda 8  turkumga  oid 35 tur  uchraydi.  O‘tsimon  o‘simliklar  asosiy  qismini 
tashkil qiladi. Bo‘g‘imli sut naylari yaxshi rivojlangan, lateks deb ataluvchi sut 
shirasida alkaloidlar saqlaydi. Poyada barglari ketma-ket joylashgan, ko‘pincha 
ajralgan  bo‘ladi.  Gullari  yakka,  chiroyli,  turli  ranglarda,    yoki  shingil 
to‘pguliga  yig‘ilgan,  aktinomorf.  Gulqo‘rg‘oni  murakkab,  erkin.  Oilaning 
o‘ziga  xos  xarakterli  xususiyati  ikkita  kosachasining  gul  ochilganda  erta 
to‘kilib  ketishi,  to‘rtta  tojibargga  ega.  Changchisi  ko‘p  sonli,  birlashmagan, 
urug‘chisi o‘troq tumshuqchaga ega, tuguncha ustki, bir uyali. Mevasi ko‘sak, 

---

269 
 
urug‘lari mayda, kichik murtak va mo‘l endosperm to‘qimasiga ega. 
Ko‘knori turkumiga mansub o‘simliklar shirasi sutsimon, sarg‘ish rangli. 
Avlod bir yillik va ko‘p yillik o‘t o‘simliklardan tashkil topgan. Barglari butun 
yoki  patsimon  qirqilgan,  gullari  yirik,  yakka-yakka  joylashgan.  2  ta 
gulkosabarglari  gul  ochilishidan  oldinroq  tushib  ketadi.  Gultojbarglar  4-6  ta: 
qizil, pushti, binafsha, oq va sariq ranglarda. Urug‘chi va changchilar soni ko‘p 
sonda.  Mevasi  turli  xil  ko‘sak.  Er  sharida  ko‘knorining  120  turi  mavjud. 
O‘zbekistonda  5  turi  uchraydi.  Ularning  ayrimlari  yovvoyi  holda  uchrasa, 
ayrimlari madaniy holda o‘stiriladi.  
Ko‘knor (P. somniferum). Buyi 1,8 m ga 
yetadigan, bir yillik o‘t o‘simlik, faqat madaniy 
holda  o‘stiriladi.  Gullari  yirik,  yakka,  uzun 
bandli, kosachasi guli ochilganida tushib ketadi. 
Gultojbarglari oq, pushti, qizil,   binafsharangli, 
asosi qora dog‘li (73-rasm). Gulining formulasi: 
*Ca
5
Co
4
A
∞
G
(∞) 
Ko‘sakchasi 
bir 
uyali, 
bochkasimon,  silliq,  tarkibida  26  xil  alkaloid 
saqlaydi.