ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

олтинчидан, давлат хизматчиси аксарият ҳолларда юридик оқибатларни келтириб чиқарувчи 
ҳаракатларни амалга оширадилар (масалан, бошқарув қарорларини қабул қиладилар, 
жазога тортадилар). Бундай ҳаракатлар юридик фактлар сифатида намоён бўлиши 
мумкин. Давлат хизматчиларининг бундай ҳаракатлари давлат ва жамият ҳаётида 
турли ижтимоий муносабатларни вужудга келтириши, ўзгартириши ёки бекор қилиши 
мумкин;
u
еттинчидан, давлат хизматчиларининг фаолияти, қоида бўйича ишлаб чиқариш хусусиятига эга 
эмас. Давлат хизматчилари ишлаб чиқариш жараёнига уни йўналтириш, бошқариш, 
лойиҳаларни тайёрлаш ва бошқа функциялар орқали таъсир кўрсатади. 
Д.М.Овсянконинг фикрича: давлат хизматчиси қонун билан ўрнатилган тартибда маълум бир 
пул мукофоти эвазига давлат хизматидаги давлат мансаби бўйича мажбуриятларни амалга оширувчи 
фуқаро ҳисобланади. Давлат хизматчилари орқали бутун жамият соҳаларига тааллуқли бўлган давлат 
органларининг ваколатлари амалга оширилади.
Ўзбекистон Республикасида давлат хизматчиси тушунчасининг асосий белгилари сифатида 
қуйидагиларни кўрсатиш мумкин:

---

48
III БОБ. ДАВЛАТ ХИЗМАТЧИЛАРИНИНГ 
ҲУҚУҚИЙ МАҚОМИ
Давлат хизматчилари ўз фаолиятлари орқали инсонлар онгига, иқтисодий ҳаётга, ишлаб чиқаришнинг 
технологик жараёнига, меҳнат жамоаларининг ташкил этилиши ва фаолият юритишига таъсир кўрсатади.
Давлат хизматчиси тушунчаси бевосита давлат хизмати мазмунидан келиб чиқади. Олдинги 
параграфларда давлат хизмати мазмуни ҳамда унинг ўзига хос хусусиятларига тўхталиб ўтган эдик. 
Юқоридагиларга асосланиб, давлат хизматчисининг мазмунини қуйидагича таърифлаш мумкин: 
давлат хизматчиси давлат органида маълум бир мансабни эгаллаб турган, ҳокимият ваколати доирасида 
давлатнинг вазифа ва функцияларини бажарадиган фуқародир. 
Ўзбекистон Республикасининг маъмурий-ҳуқуқий муносабатларини тартибга солувчи норматив-
ҳуқуқий ҳужжатларини таҳлили давлат хизматчиларини муайян даражада таснифлашга имкон беради. 
Бироқ шуни айтиб ўтиш жоизки, бундай таснифлаш тўлиқ ёки мукаммал кўринишга эга бўлмайди. Давлат 
хизматчиларининг қуйида берилаётган таснифи назарий нуқтаи назарга эга.
Юридик адабиётларда давлат хизматчиларининг турли асосларга кўра гуруҳларга бўлиниши, 
яъни таснифланишини кўриш мумкин. Жумладан, Д.М.Овсянконинг фикрича давлат хизматчиларини 
қуйидагиларга бўлиш мумкин:
Давлат хизматчиларининг таснифи
3.2.
u
давлат ҳокимияти органларининг фаолият доирасига қараб давлат хизматчилари:
w
республика миқёсида ҳаракат қилувчи хизматчилар;
w
маҳаллий миқёсда ҳаракат қилувчи хизматчилар;
u
давлат хизматининг хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда давлат хизматчиларини:
w
фуқаролик давлат хизматчилари;
w
ҳарбий давлат хизматчилари (масалан, ҳарбий хизматчилар, ички ишлар органлари 
хизматчилари); 
u
ҳокимиятнинг бўлиниш принципидан келиб чиққан ҳолда давлат хизматчилари;
w
қонунчилик ҳокимияти органларининг хизматчилари;
w
ижро ҳокимияти органларининг хизматчилари;
w
суд ҳокимияти органларининг хизматчилари;
u
мансаб ваколатларининг ҳажмига кўра давлат хизматчилари:
w
мансабдор шахслар; мансабдор шахслар таркибига кирмайдиган бошқа хизматчилар;

---

49
ДАВЛАТ ХИЗМАТИ
Ю.Н.Старилов барча давлат хизматчиларининг қуйидаги асосий хусусиятларига қараб гуруҳларга 
бўлинишини кўрсатади:
u
хизмат муддатининг давомийлигига кўра давлат хизматчиларини:
w
маълум бир муддатга тайинланадиган (сайланадиган) хизматчилар;
w
белгиланмаган муддатда тайинланган хизматчилар;
w
синов муддати билан тайинланган хизматчилар ва бошқаларга бўлинади
1
.
1
Қаранг: Административное право. Москва, Юристъ, 2000, 211-216-б.
2
Старилов Ю.Н. Служебное право. Москва, БЕК. 1996. 345-355-б.лар
u
давлат-хизмат ҳуқуқий муносабатларининг давом этишига қараб давлат хизматчиларни: 
w
умрбод давлат лавозимига тайинланадиган хизматчилар; 
w
маълум бир муддатга давлат лавозимига тайинланадиган хизматчилар, улар алоҳида 
ҳуқуқий ҳужжатлар билан ўрнатилади;
w
муддати белгиланмаган ҳолда давлат лавозимига тайинланадиган хизматчилар;
w
синов муддати белгиланган ҳолда давлат лавозимига тайинланадиган хизматчилар;
u
ҳаракат доирасига қараб давлат хизматчиларини: республика хизматчилари; маҳаллий 
хизматчилар;
u
билим даражасига ва профессионал тайёргарликка қўйилган талаблардан келиб чиққан ҳолда 
давлат хизматчилари: олий; бош; катта; кичик гуруҳларга кирувчи ва бошқа давлат хизматчиларга 
бўлинади.
2
Х.Р. Алимов давлат хизматчиларининг қуйидаги тўртта гуруҳини кўрсатиб ўтади:
u