ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

интегратив (бирлаштириш) функцияси, яъни давлат хизмати фуқаролар ва инсонларнинг 
манфаатларини, ижтимоий мувозанатни таъминлаш ва ҳимоя қилиш, давлат аппаратининг фаолият 
юритиши, кафолатлар тизимини яратилишининг ҳуқуқий воситаси сифатида намоён бўлади. Бу 
функция орқали сиёсий тизимнинг, давлат аппаратининг, инсонларнинг, бутун жамиятнинг ижтимоий 
аҳамиятли мақсадларга эришишнинг ва манфаатлар қондирилишининг барча элементларини 
бирлаштириш мумкин;
u
тартибга солиш функцияси. Давлат хизмати институти давлат хизматчиларининг ҳуқуқий 
мақомини (ҳуқуқлари, мажбуриятлари, ваколатлари, жавобгарлик, чекловлар ва ҳ.к.ларни) белгилаб 
бериш орқали ижтимоий муносабатларни тартибга солади. Тартибга солиш функцияси ўз ичига 
давлат хизматининг ташкилий функциясини ҳам олади, яъни тартибга солинадиган ижтимоий 
муносабатлар ташкилий шаклга эга бўлади;
u
коммуникатив функцияси. Бу функция давлат аппаратининг ичидаги, давлат органларидаги 
жараёнлар тўғрисидаги маълумотларни излаш, олиш ва улардан самарали фойдаланишга, 
шунингдек, давлат органларининг фаолият кўрсатиши тўғрисидаги ижтимоий фикрлардан 
фойдаланишга қаратилган. Аксарият ҳолатларда коммуникатив функция ахборот функцияси деб 
аталади;
u
муҳофаза қилиш функцияси. Бу функция давлат ва жамият ҳаётидаги муносабатлар тизимида 
қонунийликни таъминлаш ва қўллаб-қувватлаш мақсадида ваколатли давлат органлари (мансабдор 
шахслар) томонидан огоҳлантирув, мажбурлов ва қайта тиклов чораларини қўллашни таъ-
минлайди.
I БОБ. ДАВЛАТ ХИЗМАТИНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИ

---

29
ДАВЛАТ ХИЗМАТИ
II
БОБ
ДАВЛАТ-ХИЗМАТ
МУНОСАБАТЛАРИ
Давлат-хизмат муносабатлари мазмуни 
ва унинг элементлари
2.1.
Давлат хизмати ўзининг хусусияти ва тузилишига кўра мураккаб комплекс институтлардан биридир. 
Давлат хизматининг мазмун-моҳиятини очиб беришда унинг предметига кирувчи ижтимоий муносабатлар 
доирасини аниқлаш муҳим аҳамият касб этади.
У ёки бу соҳа ҳуқуқий тартибга солиш предмети тўғрисида сўз юритганда, ушбу соҳа ҳуқуқ нормалари 
томонидан тартибга солинадиган ижтимоий мунсоабатлар доираси тушунилади.
Давлат-хизмат муносабатлари ҳуқуқий муносабатларнинг бир тури бўлиб, унга ҳуқуқий муносабатларнинг 
барча хусусиятлари хосдир. Ҳуқуқий муносабатлар ўзаро субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятлар билан боғлиқ 
бўлган шахслар ўртасида, ҳуқуқ нормалари ва муайян юридик фактлар асосида вужудга келдиган 
алоқалардир.
Ҳуқуқий муносабат, бу биринчи навбатда, томонлар ўртасидаги алоқадорликни акс эттиришдир. 
Муносабат томонлари бир-бири олдида тегишли субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятларни ўтайдилар. 
Томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари бир-бири билан ўзаро мутаносиб тарзда боғлиқ бўлиб, бир 
томоннинг ҳуқуқига иккинчи томоннинг мажбурияти ёки иккинчи томоннинг ҳуқуқи биринчи томоннинг 
мажбуриятига мувофиқ келади.
Юридик адабиётларда ҳуқуқий муносабатларнинг табиати масаласи анча мунозарали ҳисобланади. 
Бир гуруҳ олимлар ҳуқуқий муносабатларни ижтимоий муносабатларнинг алоҳида гуруҳи сифатида 
кўрсатиб ўтишади.
1
Иккинчи гуруҳ олимлари эса, ҳуқуқий муносабатлар ижтимоий муносабатларнинг 
алоҳида тури ҳисобланмаслигини, улар фақатгина ижтимоий муносабатларнинг юридик шакли, ифодаси 
сифатида намоён бўлишини кўрсатади.
2
1
Қаранг: Явич Л.С. Право и общественные отношения. – М., 1987; Общая теория права. Под ред. В.К.Бабаева. – 
Н.Новгород, 1993. 405-407-б.; Гревцев Ю.И. Правовые отношения и осуществление права. – Л., 1987. 29-42-б.лар.
2
Лазарев В.В., Липень С.В. Теория государство и права. – М., 1998. 290-291-б.лар.

---

30
1
Қаранг: Давлат ва ҳуқуқ назарияси: Олий ўқув юртларининг ҳуқуқшунослик мутахассислиги бўйича таълим 
олаётган талабалари учун / Бобоев Х.Б., Исломов З.М., Чориёров У.: / Масъул муҳаррир: Х.Б.Бобоев, Ҳ.Т.Одилқориев 
/ - Т.: “Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси” нашриёт уйи, 2000 й. 290-296-б.лар.
2
Дубин А.П. Диалектика правоотношения. – Саратов. 1984. 13-б.
Давлат ва ҳуқуқ назарияси фани
1
га кўра