ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

Горизонтал ҳуқуқий муносабатларда бир томоннинг иккинчи томонга нисбатан юридик-ҳокимият 
иродасининг устунлиги мавжуд эмас. Маълум бир маънода, горизонтал ҳуқуқий муносабатларда томонлар 
тенг ҳисобланади. Горизонтал ҳуқуқий муносабатлар вертикал ҳуқуқий муносабатлар сингари кўп тарқалган 
эмас. Лекин давлат хизмати соҳасида бундай муносабатлар вужудга келиши мумкин.
Ҳуқуқий муносабатларда томонларнинг тенглигини тан олиш – маъмурий-ҳуқуқий тартибга солишнинг 
u
вертикал муносабатларнинг асосий (бош) кўрсаткичи ҳисобланган “томонлар тенгсизлиги”нинг 
мавжуд бўлиши; томонларнинг бири юридик ҳокимият ваколатларига эга бўлади;
u
томонларнинг тенгсизлиги бир томонинг (объект)нинг иккинчи томон (субъект)га бўйсунишини 
англатади, яъни “ҳокимият – бўйсунув”га асосланади;
u
ҳуқуқий муносабатларда бўйсунув ҳамма вақт ҳам аниқ намоён бўлмайди. Масалан, фуқаро ёки 
нодавлат ташкилоти бошқарув субъектига (давлат органига) ташкилий жиҳатдан бўйсунмаган 
бўлади ёхуд давлат органларининг ҳаммаси ҳам тўғридан тўғри бўйсунувга эга эмас. Лекин мазкур 
ҳолларда ҳам томонларнинг тенгсизлиги яққол намоён бўлади;
u
давлат хизмати соҳасида бўйсунув тўғрисида гапирилганда, биринчи навбатда ташкилий жиҳатдан 
бўйсунувни назарда тутиш лозим;
u
вертикал хусусиятдаги аксарият ҳуқуқий муносабатлар бўйсунув мавжуд бўлмаган томонлар 
ўртасида ҳам вужудга келиши мумкин. Лекин бу ҳолда ҳам, бир томон ўз ваколати доирасида ўзига 
бўйсунмаган иккинчи томон учун мажбурий бўлган кўрсатма бериши мумкин;
u
давлат бошқаруви соҳасида контрол (назорат) фаолияти кенг доирада амалга оширилиб, унинг 
субъектлари сифатида давлат органлари (мансабдор шахслар)нинг ўзи намоён бўлади. Масалан, 
махсус ташкил этиладиган давлат органлари томонидан амалга ошириладиган назорат юридик-
ҳокимият хусусиятига эга бўлиб, ташкилий жиҳатдан бўйсунмаган бошқарув объектларига нисбатан 
амалга оширилади;
u
ҳуқуқий нормаларда кўрсатиб ўтилган талаблар доирасида бошқарув субъектлари уларга 
бўйсунмаган шахсларга (фуқароларга, нодавлат тузилмаларига) ўзларининг юридик-ҳокимият 
иродасини ифода этиши мумкин ва ҳ.к.
II БОБ. ДАВЛАТ-ХИЗМАТ МУНОСАБАТЛАРИ

---

37
ДАВЛАТ ХИЗМАТИ
u
бевосита бошқарув таъсирига кўмаклашувчи муносабатлар. Бу муносабатлар вертикал 
муносабатларга хизмат қилади, яъни бир томонлама юридик-ҳокимият қарорини қабул қилиш учун 
шарт-шароитлар яратиб беришга қаратилади. Горизонтал муносабатлар бир даражада бўлган 
бошқарув субъектлари ўртасида вужудга келади. Масалан, биргаликда норматив ҳужжатни қабул 
қилиш учун тайёргарлик кўриш; ҳамкорликда бошқарув ҳаракатларини амалга ошириш; биргаликда 
қўшма тадбирларни (мажлисларни) олиб бориш; идоралараро, маслаҳат ёки мувофиқлаштирувчи 
кенгашларни ташкил этиш бўйича муносабатлар;
u
бевосита бошқарув таъсири амалга оширилгандан кейин вужудга келадиган муносабатлар, яъни 
бир томонлама тартибда қабул қилинган қарорнинг самарали ижро этилишига шароитлар яратиб 
бериш бўйича вужудга келадиган муносабатлар;
u
процессуал хусусиятдаги муносабатлар. Бундай муносабатларда ҳам томонлар тенг ҳуқуқли 
даражага эга бўлади. Масалан, бу муносабатларнинг мазмунини турли хилдаги низоларни кўриб 
чиқиш ташкил этиши мумкин;
u
маъмурий-келишув хусусиятига эга бўлган муносабатлар. Масалан, у ёки бу лавозимдаги ишга 
қабул қилиш тўғрисида олдиндан келишув. 
u