Имо-ишоралар сири

11-қоида 
«Мен қўрқяпман» категорияси 
ишораларини англаб олиш
Қўрққан пайтимизда, одатда, ўз қўрқу-
вимиздан уяламиз. Агар инсон қўрқувни 
ҳис қилаётган бўлса, у ўзини эҳтиёткорона 
тутишга интилади, шунинг билан бирга, 
ўзининг ўз кечинмаларини яширишга ҳа-
ракат қилади. Шунинг учун ҳам қўрқувни 
ҳис қилаётган одамлар учун новербал ҳа-
ракатлар формулалари мавжуд бўлиб, бу 
формулалар деярли ҳамма пайт истисно-
сиз амалиётга мос келади. Қўрқувни ҳис 
қилаётган инсонлар ўз қўрқувини сўнди-
ришга, дадиллашишга ҳаракат қиладилар 
Қўрқинч ҳолатидаги инсон 
у парашютдан сакраяптими 
ё кўпчилик олдида нутқ 
сўзлаяптими, ўз қўрқувини 
ниқоблашга ҳаракат қилади. 
У дадилланишни бошлайди, 
ўзининг қўрқмаслиги ҳақида 
гапиради, шунинг учун қўрқиш 
ҳиссини вербал белгилар, 
яъни сўзлардан пайқаб олиш 
қийин. Сиз фақат у сизга 
жўнатаётган новербал сигналлар 
формулаларини билимларга 
таяниб еча олсангизгина, унинг 
чинакам ҳолатини пайқаб 
оласиз. 
Aim.Uz-Axborot Izlash Markazi

---

34
ва ўзи билиб-билмай новербал сигналлар-
ни қўллайдилар.
Қўрқувнинг новербал белгилари – мах-
сус тоифа. Уларнинг умумий жиҳати: ин-
сон қўрқув ҳолатида ўз танасини бошқара 
олмайди, унга ҳукмини ўтказолмайди. У 
бутунлай бесабаб ҳам баланд овозни эшит-
ганда сесканиб кетиши ёки секин айланиб 
ўтиб елкасига қоқиб қўйсангиз сапчиб ту-
шиши мумкин, бунга сабаб – инсоннинг 
диққати таранглиги ва эҳтимолки, бирон 
нарсадан қўрқаётганлиги. 
Қўрқув ҳолатидаги инсон бирданига 
кулиб юбориши мумкин. Ф.М. Достоевс-
кийнинг «Жиноят ва жазо» романидаги 
эпизодни эслайлик. Раскольников Пор-
фирий Петрович билан илк учрашувида 
кабинетга бостириб кириб, қувноқ кулиб 
кулгили вазият яратишга ҳаракат қилади, 
учрашувга ҳеч қандай қўрқувсиз келаётга-
Инсон қандай бўлмасин ўзи-
да ги қўрқув ҳиссини енгишга 
интилади. Мисол тари-
қасида: сиз имтиҳондасиз, 
талабалардан бири кутил-
маганда бекордан-бекорга 
баланд овозда гапиришни 
бошлайди. Бу унинг қўрқувни 
ҳис қилаётгани, ўзини қўлга 
олишга ҳаракат қилаётгани ва 
ўз ваҳимасини камайти ришга 
интилаётганидан далолатдир.
Aim.Uz-Axborot Izlash Markazi

---

35
нини намойиш қилишга тиришади. Лекин 
Порфирий Петрович тажрибали психолог 
бўлгани учун унинг гумондори юзаки бе-
фарқлик ва ёлғондакам жасурлик ёрда-
мида ўз ҳолатини ниқоблаётганини жуда 
яхши тушуниб турарди.
Қўрқувни кўнглидан ўтказар экан, ин-
сон ҳуштак чалишни, мусиқа хиргойи қи-
лишни ёки овоз чиқариб қўшиқ айтишни 
бошлаши мумкин. Бу ҳам ҳаяжонни ен-
гишга бўлган ҳаракатнинг ўзига хос бир 
йўли. Инсоният фазони забт этишни бош-
лаган илк пайтларда ҳам ҳар бир учувчи 
(фазогир) ўз парвози ўлим билан олишув-
нинг бир кўриниши эканлигини яхши ту-
шунган. Кейинчалик одамларга «Қаранг-
лар, космонавтлар қандай ботир», – дея 
кўрсатиш мақсадида парвоз олдидан кос-
монавтнинг ҳар бир қадами камера орқа-
ли тасвирга олинган, парвоз олдида турган 
космонавтларга эса ҳаяжонни, қўрқувни 
енгиш учун қўшиқ айтиб беришган экан. 
Фақатгина уларнинг яқин кишилари улар-
га бундай вазифани уддалаш қанчалик 
қийин кечганини тушунганлар. Улар ўзла-
рини ботир ва жасур тутишган бўлса-да, 
новербал сигналлар, яъни лабларининг 
титраши, кўзларининг хира ярқирашидан 
яқин кишилари уларнинг асл ҳолатини 
анг лаб, ҳис қилганлар.
Aim.Uz-Axborot Izlash Markazi

---

36