Anatomiya 2014. indd

Oqsillar almashinuvining buzilishi

Oqsillar almashinuvida miqdoriy o‘zgarishlar haqida azot ba-

lansini o‘rganib, bir xulosaga kelish mumkin. Buning uchun tar-

kibida azot tutgan moddalarning ovqat bilan organizmga kirgan 

va orga nizmdan chiqqan miqdorini solishtiradilar.

Azot muvozanati

 kiritilgan va chiqarilgan azotning miqdori 

bir xil bo‘lganda qo‘yiladi. Ko‘p kasalliklarda, ayniqsa, isitmali 

kasal liklarda modda almashinuvi keskin ortadi, oksidlanish ja-

rayoni kuchayadi. Oqsillar almashinuvining so‘ngi mahsulotlari 

ajralishi ko‘payadi, azot balansi manfiy bo‘lib qoladi. Siydikda 

azot tutuvchi modda larning analizi shuni ko‘rsatadiki, isitma-

da oqsillarning odat dagi parchalanishidan tashqari hujayra yad-

rosi tarkibidagi murak kab oqsillarning parchalanishi ham ku-

zatiladi. Bunda siydik kislotasi va kreatinning ko‘plab ajralishi 

guvoh lik beradi. Isitma bilan o‘tadigan kasallikdan so‘ng orga-

---

306

nizm yo‘qotilgan azotning o‘rnini to‘ldirishga intiladi va uning 

ajralishi vaqtincha kamayadi. Qisqa muddat da musbat azot ba-

lansi ko‘payadi. Manfiy azot balansi doimo qon yo‘qotishlar-

dan so‘ng, kuyish lardan, xavfli o‘smalar va zaharlanishlarda 

kuzatiladi.

Oqsillar almashinuvi buzilishining xarakteri haqida qondagi 

azotli moddalarning tarkibiga qarab ham xulosa chiqaradilar. Bu-

ning uchun qonning oqsillarga taalluqli bo‘lmagan moddalarida 

azot miq dorini – qonning qoldiq azotini aniqlaydilar. Oqsillarni 

cho‘ktiruvchilar bilan cho‘ktiradilar. Qoldiq azotni asosiy miqdo-

rini siydikchil tashkil qiladi.

Qoldiq azot beruvchi moddalar qatoriga siydikchildan tash-

qari siydik kislotasi, kreatinin va boshqa oqsil parchalanishining 

mah sulotlari kira di. Oqsillar almashinuvi buzilishining xarakte-

rini o‘rganish ga qondagi oqsillarning har xil turlarini aniqlash 

ham yordam beradi.