Саломов р. С. Спорт машғулотининг

2 БОБ. СПОРТ МУСОБАҚАЛАРИ ТИЗИМИ 
2.1. Олимпиада спорт мусобақалари 
 
Спорт мусобақалари фзига хос фаолият бфлиб рақиб-
ларнинг царакатини тартибга солишда катта рол фйнайди, 
уларнинг айрим қобилиятларини объектив равишда солиш-
тириб кфришга ва жисмоний сифатларни максимал даражада 
наможн 
бфлишини 
мусобақа 
давомида 
царакатланишни 
максимал даражада таъминлашга имконият яратади. 
Спорт цозирги кфринишда бир қатор фзига хос хусусият-
ларига эга: 
1) Спорт мусобақалар фаолиятида, рақобат даражасини 
кетма-кет ютуқларга бфлган талабларни ортиб бориши, спорт 
мусобақаларининг тизимига асосланиб ташкил этилади (юқори 
рингга қуйи мусобақаларда қатнашганлар қфйилади жки пастдан 
юқорига). 
2) Мусобақада бевосита бажариладиган царакатларнинг, 
бошқарилиш шароитларини ва ютуқларини бацолаш усулла-
рини тенглаштириш цисобига амалга оширилади. Бу тенг-
лаштириш мусобақалар фтказишнинг умумий меъжрлари 
сифатида муайян қоидалар билан мустацкамланади. 
3) Мусобақалашувшиларни цатти царакатлари ноантого-
нистик рақобат тамойилларига мувофиқ тартиблаштирилади. 
Спортши 
танлаб 
олган 
туридаги 
кфрсаткишларни, 
индивидуал цолда фз имкониятларига қараб намойиш қилади. 
Бу натижалар ж жисмоний ғалабани жки рақибни ютиш 
(балларда, голларда, ошколарда ва ц.к.) натижасини яхшилаш 
ушун вақт бирлигида, масофада, оғирликда белгиланиши 
мумкин. 
Юқори спорт натижаси, спортни шу кундаги ривож-
ланишида инсон имкониятларини эталони бфлиб цисобланади. 
Уларга таққослаб цар бир инсон фзининг спорт натижаларини 
солиштириб кфриши мумкин ва шунга асосланиб, натижаларни 

---

18 
яхшилашни режалаштириши мумкин. Юқоридагилардан спорт 
натижаларини эталонлик ва рағбатлантирувши роли яққол 
кфринади. 
Спорт натижалари цар доим кфп омиллик цодисадир (бу 
эса кфпгина сабабларга боғлиқ). Жамиятдаги спорт натижалари 
тараққижтига таъсир этувши омиллар бфлиб цисобланади. 
1) Спортшининг индивидуал таланти ва юқори натижага 
тайжргарлик даражаси. 
2) Спортга тайжргарлик тизимининг самарадорлиги, уни 
мазмунига, тахлил этилишига ва материал - техник томондан 
таъминланганлигига. 
3) Спорт царакатининг кенглигига ва уни ривожла-
нишининг умумий ижтимоий шароитларига боғлиқ. 
Спорт мусобақаларининг хусусиятларини фрганиш, спорт 
соцасидаги мутахассисларни қизиқтириб келган ва цозирги 
кунда цам фз ацамиятини йфқотгани йфқ. 
Бириншидан, мусобақа спортни асосий мазмунини ташкил 
этади. 
Иккиншидан, спорт мусобақалари, спорт машғулотидан 
генетик ва бфйсуниши бфйиша “каттадир”. Маълумки, инсон 
маънавияти ва маданиятини ривожланишида, цар хил яккама 
якка кураш ва спорт элементлари фртасида фйинлар биринши 
бфлиб ташкил топган. Кейиншалик эса уларни шакллари, 
услублари ва элементлари ташкил топа бошлагандан кейин 
тайжргарлик кфраш йфллари аниқлана бошланди. Цозирги кунда 
спортда бу йфналишни кфп сохаси бфйиша спортшилар 
тайжрлашни илмий асосланган тизими ташкил қилиниб спорт 
машғулотларини цам фз ишига олади. 
Ушиншидан, спорт мусобақалари спортшининг жисмоний 
тактик-техник имкониятларини, захираларини ва спорт жамоа-
сини имкониятларини аниқлашда “Полигон” бфлиб цисобла-
нади. Шунинг ушун фақат мусобақа вақтида психологик қарама-
қаршиликларни енгиш ушун рақобатшилик цосил қилинади 
цамда спортшини мусобақа фаолиятини психологик структураси 

---

19 
аниқланади. Мусобақалар тизими фз ишига бир қатор офичиал 
ва офичиал бфлмаган мусобақаларни бирлаштириб, спорт 
фаолиятини нисбатан алоцида шакл сифатида ташкил қилади. 
Булар маълум тартибда фзининг масштаби, ацамияти, спорт-
шини тайжрлаш босқишлари ва бошқа шароитларига қараб 
бфлинади. 
Мусобақаларда асосий фринларни абсолют бириншилик-
лар (шахсий ва жамоа) дунж ва олимпиада фйинлари цам 
эгаллайди. Бундай асосий мақсадга йфналтирилган мусобақалар 
спортшини тайжрлашга маълум даражада таъсир кфрсатади. 
Шунга кфра, машғулотнинг айрим боскишлари режалашти-
рилади, юқори спорт натижаларга оптимал равишда тайжрлаш 
вақти ва бошқалар аниқланади. Бошқа кфпгина мусобақалар 
тайжргарлик ушун фтказилади. Спорт машғулотларини умумий 
вақтидан 10-15% мусобақа вақтини аниқлайди. 
Мусобақа фаолияти - бу тартиблаштирилган рақобат 
бфлиб, фз қобилиятини объектив равишда солиштириш ва 
максимал даражада натижа кфрсатилишини таъминлаш цамда 
тартибга солишдир. Бу бир қанша махсус хусусиятларга эга: 
1. Мусобақа тизимида рақобатни ошиб бориш даражасига 
қараб цамда ютуққа бфлган талабга нисбатан (дастлабки ва 
офичиал мусобақаларда) фаолиятини ташкил қилишга. 
2. Мусобақа фтказиладиган воситаларни амалга кири-
тишда спортшини фаолияти, шарт-шароити ва ютуқларини 
бацолаш йфлларини тартиблаштириш, маълум қоидалар цамда 
мусобақани умум меъжрлари билан мустацкамланади. 
3. Мусобақалашувшиларни хулқини ва фзини тутиш 
тартибига цам боғлиқ. 
Спорт мусобақалари – цис-цаяжон цолатидаги кфринишда 
бфлиб цозирги кунда 100 дан ортиқ спорт тури бфйиша мусобақа 
фтказилади. Цар қайси спорт тури, мусобақа фтказиш ушун 
фзининг методик хусусияти, қатнашиш шарти, фтказиш қоидаси 
ва ғолибларни аниқлаш ва бошқа талаб қилади. 

---

20 
Мусобақа қисман, спортшини тайжрлаш тизимига киради, 
шунки фақатгина шахсий спорт тайжргарлигига эга бфлмасдан, 
ижтимоий вазифаларни цисобга олган (тарғибот, кфргазма-
лилик ва б.қ.) цолда цам ташкил қилинади. 
 
1-жадвал