Саломов р. С. Спорт машғулотининг

7.6. Мусобакалар тақвим,
мавсум-иқлим шароитлари ва 
спорт машғулотларини даврлари 
Машгулотни даврлашга бутун йил давомида спорт 
мусобақаларнинг тақсимланиш тизими, шунингдек, (спортнинг 
«мавсумий» деб аталган турларида) йил фаслларига қараб 
иқлим шароитларининг алмашиниши анша таъсир этади. 
Бироқ мусобақалар тақвими цам, йил фасллари цам машғулот 
жаражнининг моциятини белгилай олмайди ва шунинг ушун цам 
уни даврлашга бош асос бфлиб хизмат қила олмайди. 
Йил 
фасллари 
спортнинг 
«мавсумий» 
турларида 
мусобақа даври узунлигини шеклаш ва маълум миқдорда 
машғулот воситаларини танлашга таъсир этиш билан 
машғулот даврлари муддатига қисмангина таъсир этади. 
Моддий-техника базаси ривожлана борган (жпиқ фйингоцлар, 
муз майдонлари, сузиш цавзалар ва цакозалар қурилиши) ва 
методика такомиллаша борган сари мавсум омилларининг 
машғулотни шеклаш даражаси тобора камайиб боради. 
Демак, цозирги замон спортини ривожланиш тенденчия-
лари машғулот жаражнини иқлим шароитларига мослашти-
ришдан эмас, балки мутеликдан озод қилишдан иборат. Иқлим 
омилларининг фойдали таъсир этадиганларидан қужш радиа-
чияси ва цаказолардан эса машғулотнинг барша босқишларида 
спортши иш қобилиятини ошириш ушун ницоят даражада кенг 
фойдаланиш керак.
Спорт тақвими спорт мусобақалари фтказиладиган вақтни 
кфрсатиб юзаки жицатдан мусобақа даври шегараларини 
белгилаб қфяди. Бундан ташқари у мазкур давр тузулишига 
таъсир этади ва машғулот чиклиниг бошқа даврлари узун-
лигини қисман шеклаб қфяди. Бироқ цар қандай цолатда цам 
машғулотни даврлашни мусобақа тақвимларидан шиқариб 
олиб бфлмайди. Шунки тақвимнинг жлғиз фзи тфлиқ тайжргарлик 
кфриш ушун зарур бфлган муддатлар цақида цам, спортши 
мусобақаларгаша спорт формасига кириб олиши ушун фтиши 

---

229 
зарур бфлган тайжргарлик босқишларининг моцияти цақида цам 
цеш даврлаш қонуниятларига қарши эмас, балки унга мувоифиқ 
бфладагина уни рачионал деб цисоблаш мумкин. Акс цолда у 
энг юксак спорт натижалари юзага шиқишига тфсқинлик 
қилади.
Биноабарин, мусобақалар тақвимларини режалаштиражт-
ган вақтда машғулотни рачионал сураътда даврлашдан, унинг 
объектив қонуниятларидан келиб шиқиш керак экан.
Шу билан бирга мусобақаларнинг умумий тақвими 
кфпгина омиллар таъсири остида пайдо бфлади ва шунинг ушун 
цам машғулотни даврлашга нисбатан маълму даражада муста-
қил бфлади. Шу сабабдан спорт тақвими билан машғулотни 
даврлаш фртасидаги қарама-қаршиликларга барцам беришга 
имкон берадиган шартларни аниқлаб олиш керак. 
Агар ақалли юқорида кфрсатилган шартларга риоя 
қилинса, спорт тақвими билан машғулотни даврлаш фртасида 
цеш қандай келишиб бфлмайдиган қарама-қаршиликлар пайдо 
бфлмайди ва улар гармоник тарзда бир-бирига мослаш-
тирилди. Шундай бфлса, спорт тақвими машғулотни мақсадга 
мувофиқ равишда тузишга қаршилик қилмай, аксинша, унга 
кфмаклашувши қудратли омиллардан бирига айланади.