Кўчмас мулк ва мулк ҳУҚУҚи амалий қўлланма

ТЎҒРИСИДА УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

---

---

11
1 .1 . МУЛК, МУЛК ҲУҚУҚИ ВА АШЁВИЙ ҲУҚУҚ ТУШУНЧАЛАРИ, 
МУЛКНИНГ ШАКЛЛАРИ
1 .1 .1 . МУЛК ҲУҚУҚИ ТУШУНЧАСИ
Инсонда туғилиши билан вужудга келадиган олий ҳуқуқлар мавжуд 
бўлиб, ҳуқуқ назариясида табиий ҳуқуқлар сифатида эътироф этилади. Яшаш, 
эркинлик ва шахсий дахлсизлик каби бундай табиий ҳуқуқлар сафига мулк 
ҳуқуқини ҳам киритиш хато бўлмайди. 
Ҳуқуқ нормаларида гарчи мулк ҳуқуқи иқтисодий ҳуқуқлар туркумига 
киритилсада, лекин инсонларнинг ҳаёти ва турмуш тарзида тутган ўрни ва 
аҳамияти, фаол иштироки ушбу ҳуқуқнинг табиий ҳуқуқлар билан узвий 
боғлиқлигини кўрсатади.
Мулк ҳуқуқи – шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва 
ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф 
этиш, шунингдек ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай 
бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир.
“Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларацияси” 17-моддасининг 1-қисмига 
кўра ҳар бир инсон якка ҳолда, шунингдек, бошқалар билан биргаликда 
мулкка эгалик қилиш ҳуқуқига эга.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 36-моддасига кўра ҳар бир 
шахс мулкдор бўлишга ҳақли.
Мулк тушунчаси
Мулк – табиат бойли-
кларини ҳамда ишлаб 
чиқариш фаолияти 
натижаларини шахслар 
томонидан ўзлаштириш-
нинг ижтимоий-ҳуқуқий 
шаклидир. 
Ҳуқуқ – мулкни иқти-
содий муносабатларда 
юридик мустаҳкамлайди.
Бошқача айтганда, мулк – бу муайян ишлаб чиқариш муносабатлари, яъни
ишлаб чиқариш жараёнида одамлар ўртасида вужудга келадиган, унинг дастлаб-
ки шарти ва натижасининг муносабатидир; одамларнинг моддий неъматларини, 
энг аввало ишлаб чиқариш воситаларини (унинг шарт-шароитларини), шунинг-
дек, ишлаб чиқариш фаолияти натижаларини бевосита ўзлаштириб олиш соҳа-
сидаги иқтисодий муносабатлардир; мазкур муносабатларнинг моҳияти моддий 
неъматларнинг муайян шахслар ёки уларнинг жамоалари томонидан ўзлаштириб 
олинганлиги ва ўз ихтиёрига ўтказиб олинганлиги ҳолатидан иборатдир.
“Фуқаролик ҳуқуқи. I қисм” - И.Б.Зокиров, Тошкент, 2009 й. 355-бет.
Мулк – муайян шахсга 
тегишли бўлган айрим 
ашёлар ёки муноса-
батларнинг негизини 
ташкил этувчи мулкчи-
лик муносабатларини 
муҳофаза қилиш ва 
уни мустаҳкамлашга 
қаратилган нормалар-
дан иборатдир.
Мулк –
бирор ашё-
га нисбатан 
шахслар 
ўртасида 
бўладиган 
ўзаро муно-
сабатлар-
нинг нати-
жасидир.
Мулк –
бу иқтисо-
дий-ҳуқуқий 
муносабат-
дир.

---