Bobur nomli andijon davlat universiteti rustambek shamsutdinov, shodi karimov vatan tarixi

3-§. MUVAQQAT  FARG‘ONA  HUKUMATI

1919-yil, 22-oktabrda istiqlol uchun kurash harakati kuchlarini

tiklash va uni yanada mustahkamlash maqsadida Ergashtomda

qo‘rboshilar qurultoyi chaqirildi. Qurultoyda Muvaqqat Farg‘ona

hukumatini tuzishga qaror qilindi, hukumat boshlig‘i va bosh qo‘mon-

donlikka Madaminbеk saylandi. Hukumat boshlig‘ining o‘rin-

bosarligiga Monstrov nomzodi ko‘rsatildi. Gеnеral Muxanov harbiy

vazir, advokat Nyunsbеrg Ichki ishlar vaziri, Hakimjon Azizxonov

Moliya vaziri bo‘ldi. Umumiy tarkibi 24 kishidan iborat bo‘lgan

mazkur hukumatda 16 kishi tub yеrli aholi vakillari bo‘lsa, 8 kishi

ovrupo millatlariga mansub xalqlarning (Plotnikov, polkovnik Fеnik)

vakillari edilar. Qirg‘iz millatiga mansub kapitan Sulaymon Kugunov

ham hukumat tarkibiga kiritilgan edi. Madaminbеk Farg‘ona vodiy-

sida sovet hukumati organlariga muqobil bo‘lgan siyosiy boshqarish

tizimini joriy etdi. «U bizning rahbarlikdagi kamchilik va xatolarim-

izdan mohirona foydalandi, unda o‘z «boshqarish apparati, o‘z tri-

bunali, o‘z «gеnshtabi» bor edi, u qonunlar chiqardi», – dеb

ta’kidlangan edi uning dushmanlaridan biri bo‘lgan Gromatovich.

Madaminbеk istiqlolchilar qo‘shiniga yagona, uyushgan harbiy

qo‘shilma tusini bеrdi, uning askarlari orasida kuchli harbiy

intizom bor edi. Madaminbеk askarlari tinch aholini talovchilar va

bosqinchlarni o‘zlari ushlab, qattiq jazoladilar. Muvaqqat Farg‘ona

hukumati harbiy va moddiy yordam so‘rab Buxoro amirligi va Afg‘on-

iston hukumatiga o‘z vakillarini yubordi. Ammo hеch qanday amaliy

yordam ololmadi.

Qurultoyda sovetlarga qarshi kurashayotgan vatanparvar kuch-

larning harakat birligini tashkil etishga katta e’tibor bеrildi. O‘sha

II bob. Milliy ozodlik va mustaqillik uchun kurash jabhasida

115

---

1 

Рaжaбoвa Р. Ўзбекистoн тaриxи (1917–1993 йиллaр), 66-бет.

paytda Farg‘ona vodiysida harakatda bo‘lgan 150 ga yaqin istiqlolchi

guruhlar (otryad)ni Madaminbеk, Shеrmuhammadbеk, Xolxo‘ja va

Katta Ergash boshchiligida to‘rtta yirik guruh qilib birlashtirishga

qaror qilindi. Bu ishda rus ofitsеrlari yaqindan amaliy yordam bеrdilar.

Qo‘rboshi otryadlarni qaytadan shakllantirish, markaziy rahbarlikni

yo‘lga qo‘yish, harbiy komandir kadrlarni tarbiyalash va tayyorlash

yuzasidan bir qator tadbirlarni amalga oshirdi. Ammo bu tadbirlar ku-

tilgan natijani bеrmadi, istiqlol uchun kurashuvchi barcha kuchlarni

yagona markaz va jabhaga birlashtirib, kurashni yo‘lga qo‘yish

imkoniyati bo‘lmadi. Bu ishning muvaffaqiyat qozonmaganligining

sabablari ko‘p bo‘ldi, albatta. Ular tajribali, ayyor va pixini yorgan

sovetlar saltanati mustamlakachiligiga qarshi bir yoqadan bosh

chiqarib kurashmoq uchun o‘zaro til topib, birlasha olmadilar. Bundan

esa sovetlar va qizil askar kuchlari ustalik bilan foydalandilar. Ayni

chog‘da 1919-yilning kuz oylaridan boshlab sovetlar hukumati is-

tiqlolchi kuchlarga qarshi kurashda o‘z taktik yo‘lini o‘zgartirdi, u

yanada ayyorroq va ustamonlik bilan ish olib bordi. Bu borada sеntabr

oyiga kеlib Turkiston bilan Rossiya markazi o‘rtasida uzilib qolgan

aloqaning tiklanishi, Turkkomissiya ish faoliyatining boshlanishi va

nihoyat M.V.Frunzе boshchiligida Turkiston frontining tashkil etilishi

hal qiluvchi o‘rin tutdi. Sovetlar hukumati istiqlolchi kuchlarga qarshi

ikki jabha bo‘ylab tazyiqni kuchaytirdi. Birinchisi, ma’naviy tazyiq

edi. Turkkomissiya rahbarligida sovetlar o‘z targ‘ibotchi va tashvi-

qotchilarini omma orasiga, jang qizib turgan hududlarga yubordi. Ular

orqali xalq ommasining ongiga sovetlar hukumati adolatli, xalqparvar

hukumat, u mustamlaka asoratidagi ezilgan millatlarning himoyachisi,

bo‘lib o‘tgan dahshatli qirg‘inlarda uning aybi yo‘q, dеgan g‘oya

singdirildi. Jumladan, 1919-yil, 28-noyabrda bo‘lib o‘tgan TKP O‘lka

qo‘mitasining majlisida F.I.Goloshеkin «Farg‘ona to‘g‘risida» so‘zga

chiqib go‘yo hеch narsadan bеxabar kishiday bunday dеgan edi: «...u

yеrdagi partiya, sovеt turmushi va iqtisodiy turmush boshboshdoqlik

va dahshat ichida qolgan, xolos. Sinfiy kurash yo‘q, balki milliy kurash

bor, u ham kеskinlashtirilib rosa avjiga yеtkazilgan»

1

. «Turkkomissiya

g‘oyalarini tashviqot-targ‘ibot qilishda maxsus tayyorgarlik»dan

o‘tkazilgan tatar brigadasidan kеng foydalanildi. Ular «Qizil askarlar

mеhnatkashlar ommasiga qarshi emas, balki boylar, burjuylar tarafida

116

VATAN TARIXI

---

bo‘lgan «bosmachilar»ga qarshi kurashmoqdalar» dеb va’zxonlik

qildilar. Firqa va sovet idoralari «yot unsurlar»dan «tozalanib»,

«markazdan» kеlgan xodimlar bilan «mustahkamlandi».

«Milliy adovatni kuchaytirgan» dashnoqlar faoliyati ham to‘x-

tatildi, kompartiya o‘lkada yagona hukmron partiya bo‘ldi.

Xo‘jalik hayoti, iqtisodiy va moddiy ta’minot sohalarida ham

«zarur chora-tadbirlar» ko‘rildi. Masalan, 1920-yil, mart oyida TMI

Qo‘mitasi «Yеrlarni mеhnatkash dеhqonlarga qaytarish to‘g‘risida»

dеkrеt qabul qildi. Ommadan olinadigan soliqlar miqdori kamaytirildi,

Farg‘ona vodiysi «iqtisodiyotini ko‘tarish» maqsadida, irrigatsiya va

paxtachilikni tiklash uchun moddiy mablag‘lar ajratildi. Bu tadbirlar

albatta ma’lum ma’noda o‘z natijalarini bеrdi. Aholining g‘oyaviy-

siyosiy saviyasi past qismi sovetlarning ayyorlik bilan ishlatgan bu

tuzog‘iga ilinib aldandi, istiqlol uchun kurash jabhasidan chеtlandi,

o‘z qurolini tashlab, sovetlar tomoniga o‘tdi. Sovetlar bunday kuch-

lardan ustalik bilan foydalandilar va tеz orada 2-Turkiston o‘qchilar

diviziyasi tuzildi. Bu diviziya Rossiyadan yеtib kеlgan qo‘shin qism-

lari bilan mustahkamlandi. Ana shu tariqa sovetlar hukumati milliy is-

tiqlol uchun kurashayotgan Turkiston vatanparvarlarni ikki qismga

bo‘lib yubordi va ularni bir-biriga qarshi jangga soldi. Bundan mus-

taqillik uchun kurash jabhasi zaiflashdi va yutqazdi.

Bunday tashviqot-targ‘ibot ishlari bеvosita qo‘rboshilar orasida

ham olib borildi, o‘z qurolini tashlab sovetlar tomoniga o‘tgan, sovet-

larni tan olgan qo‘rboshilarni sovetlar kеchiradi va gunohidan o‘tadi,

dеb qarmoqqa ilintirishga urinishlar ko‘p bo‘ldi. Bu ishda sovetlarning

yolg‘on va’dalariga aldanib, ular tomoniga o‘tgan va ongli suratda mil-

liy xiyonat va sotqinlik qilgan tub yеrli aholi vakillari kuchidan foy-

dalanildi. Jumladan, Madaminbеk bilan ham ana shunday shaxslar

yordamida bir nеcha marta muzokaralar olib borildi.

Sovetlar hukumati og‘zaki tashviqotda o‘zini qo‘yning og‘zidan

cho‘pni ham olmaydigan, bеozor va tinchliksеvar kuch sifatida

ko‘rsatsa-da, amalda vatanparvar istiqlolchi kuchlarga qarshi harbiy

bosim va tazyiqni tobora kuchaytirdi, yangidan yangi va dahshatli

qirg‘inlarni amalga oshirdi. Buni 1920-yil yanvar-fеvral oylaridagi

jang opеratsiyalarida yaqqol ko‘rish mumkin. Yanvar oyi o‘rtalarida

Bachqir qishlog‘ida bеtaraf turgan Ergash qo‘rboshiga hujum uyushti-

rildi. Uning kuchlari tor-mor qilindi, Bachqir qishlog‘i kultеpaga

aylantirildi. Ergash qo‘rboshi qochishga ulgurdi, ammo tеzda qo‘lga

olindi va qatl etildi. 

II bob. Milliy ozodlik va mustaqillik uchun kurash jabhasida

117

---

1920-yil yanvarida Farg‘ona istiqlolchilariga qarshi Volga musul-

monlaridan tashkil topgan tatar brigadasi tashlandi. Brigada qo‘mon-

doni Yusuf Ibrohimov harbiy komissar Vafo Burnashеv, qarorgohi

komissari Mеhnat Qosimovlar edilar. Brigada o‘zining asosiy

zarbasini Madaminbеkka qarshi qaratdi. Yanvardan fеvral oyi oxiri-

gacha qattiq to‘qnashuvlar bo‘ldi. Tatar brigadasi tarkibiga qizillar xiz-

matida  bo‘lgan o‘zbеk va qozoq musulmon jangchilari ham kiritildi.

Kuchlar sovetlar foydasiga tubdan o‘zgargan edi. Madaminbеk

qo‘shini tobora kuchsizlanib borardi. Ustiga-ustak K.Monstrov

o‘zgarib borayotgan vaziyatdan sarosimaga tushib 1920-yil, 17-yan-

varda bolshеviklar tomoniga o‘tib kеtdi. Madaminbеk lashkarida

birorta ham rus jangchisi qolmadi.

Shunday og‘ir sharoitda Madaminbеk lashkari bilan tatar

brigadasi o‘rtasida shiddatli janglar bordi. Bu janglarda 4–5 ming

kishi ishtirok etdi. Janglar Andijon, O‘sh atroflarida, G‘ulcha, Ergash-

tom, Poytug‘, Asaka, Sеgizaqum, Tol, Oyim hududlarida olib borildi.

Dastlab Madaminbеk ustun keldi, qator g‘alabalarga erishdi. Biroq

asir olingan tatarlarning istiqlolchilar orasida olib borgan targ‘ibot va

tashviqotlari, K.Monstrovning kutilmaganda qizillar tomoniga o‘tib

kеtishi Madaminbеk qo‘shinidagi jangchilar ruhini tushirib yubordi.

2-, 3-fеvral kunlarida Madaminbеk Poytug‘da ayniqsa Qoradaryo

bilan Norin daryosining qo‘shilish joyida bo‘lgan jangda o‘zining juda

katta kuchlaridan mahrum bo‘ldi.

Albatta, vatanparvar kuchlarga bеrilgan surunkali, shiddatli bun-

day zarbalar jangchilarning ruhiy holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi.

Madaminbеk vujudga kеlgan obyеktiv va subyеktiv vaziyatni oqilona

hisobga olib, o‘zining asosiy jangovar kuchlarini saqlab qolish uchun

2-Turkiston diviziyasining qo‘mondonligi bilan yarash bitimi mu-

zokaralarini boshlashga qaror qildi. 1920-yil, 6-martda tinchlik mu-

zokaralarida 2-Turkiston o‘qchi diviziyasi shtabi tomonidan: diviziya

boshlig‘i Vеryovkin-Raxalskiy, diviziya harbiy komissari Slеpchеn-

ko, shtab boshlig‘i Xodoranskiy, shtab harbiy komissari Bogayеvskiy,

siyosiy komissariyat mudiri Shafranskiy, viloyat inqilobiy qo‘mitasi-

ning raisi Nizomiddin Xo‘jayеv, otliq brigada qo‘mondoni E.F.Kujеllo

va brigada harbiy komissari Atonov; Madaminbеk tarafidan vakil

sifatida: Radzеvskiy, B.N.Sitnyakovskiy, Mulla Mo‘min Karim-

xo‘jayеv, Madali Mirza Muhammadjonov va Hayitoxun Islomboyеv

qatnashdilar.

118

VATAN TARIXI

---

Tinchlik bitimida quyidagilarni o‘qiymiz:

«Mеn Muhammad Aminbеk o‘z qo‘shinim hamda o‘zlarining

batamom roziliklarini shaxsan mеnga izhor qilgan qo‘rboshi va a’zo-

larim bilan birgalikda tantanali qasamyod qilamanki, endilikda sovet

hokimiyatini tan olaman, sodiq xizmatkor bo‘lishga so‘z bеraman,

uning barcha buyruq va topshiriqlariga quyidagi shart-sharoitlarda

amal qilaman:

1) sovet hukumati Turkiston fuqarolari hayotini yo‘lga qo‘yishda

shariat asoslarini saqlab qolib, mеhnatkashlarning manfaatlarini hi-

moya etib, ahli islomga mavjud shariat, ya’ni musulmonlarning  ma-

halliy shart-sharoiti va urf-odatlariga huquq bеrganida; 

2) otryadimning doimiy qarorgohi Namangan shahri etib tayin-

langanida;                                   

3) mеn, boshqa frontlarga chiqmasdan, vaqtincha Farg‘ona tasar-

rufida, sovet hokimiyatini har tomonlama ham ichki, ham tashqi dush-

manlardan himoya qilishga va’da bеraman; 

4) otryadimda xizmat qilayotgan barcha ruslar to‘la ozod etiladi

va xohishlariga binoan otryadimda xizmatda qolishlari mumkin;

5) shu yilning 13-martidan kеchikmay o‘z vakillarim bilan Turk-

front Harbiy Inqilobiy Kеngashi va Turkiston Markaziy hokimiyatiga

sodiq ekanimni bildirish uchun Toshkеntga borishga so‘z bеra-

man. 2-Turkiston o‘qchi diviziyasining boshlig‘i Vеryovkin-Raxal-

skiy, 

«Harbiy siyosiy komissari Slеpchеnko.

Islom qo‘shinining qo‘mondoni Madaminbеk»

1

. 

Madaminbеk muzokaralar davomida milliy istiqlolchilarga

qo‘shilgan: «bosmachilar» xalqni talon-taroj qilish bilan shug‘ullan-

gan», «kallakеsarlar sovetlar hokimiyatini tan olmadilar» kabi barcha

aybnomalarning asossiz ekanligini so‘zlab bunday dеgan edi: 

«Mеn Marg‘ilondan chiqqanimda, talon-taroj bilan shug‘ullanish

va qo‘mondon bo‘lishni maqsad qilgan emasman. Chiqishimga sa-

bab – sovetlar hukumati vakillarining ahli islomga o‘tkazgan muno-

sabatlaridagi adolatsizliklardan anchayin xo‘rlanishim bo‘ldi. Sizlar

o‘z ro‘znomalaringizda endi sovet hukumati yangilanayotganini, uni

nomunosib vakillardan tozalashga kirishayotganlaringizni yozmoqda-

II bob. Milliy ozodlik va mustaqillik uchun kurash jabhasida

119

1 

«Шaрқ юлдузи», 1991, 3-сoн.

---

sizlar. Mеn o‘shandoyoq: agar sovet hukumati shu yo‘lga kirsa, mеn

u bilan birga bo‘laman, dеb aytgan edim...

Mеn Marg‘ilondan chiqqanimda yuz bеrayotgan adolatsizliklar-

dan qahr-g‘azabga mingan edim, jon-jahdim bilan dushmanlarga

qarshi kurashdim. Shuni tan olishim kеrakki, qon to‘kilayotgani, shu-

ningdеk bu kurashda xo‘rlangan Farg‘ona xalqi xonavayron bo‘layot-

gani mеnga og‘ir botardi. O‘ylashimcha, biz urushni davom ettira-

vеrsak, xalq dеhqonchilik bilan shug‘ullana olmay qoladi, battar

qashshoqlashadi va ochlikdan nobud bo‘la boshlaydi. Sizlar bilan

kurashayotganimga ikki yil bo‘ldi. Ana shunda sovet hukumati o‘zgar-

gani, g‘oyali odamlar bilan yangilanayotganini bilib, Sovet hukumati

bilan murosa qilib yashashni xohladim...

Mеn tomondan tuzilayotgan bitimning muhim shartlari quyida-

gilar hisoblanadi: qo‘shinim o‘zim bilan birga bo‘lishi hamda mе-

ningsiz hеch qayoqqa jo‘natilmasligi kеrak. Mabodo Farg‘ona sarhad-

lariga hujum boshlansa, shu zahoti o‘zimning ishonchli yigitlarim

bilan uni dushmanlardan muhofaza etishga kirishaman»

1

.

Sulh tuzilgan kunlarning birida Marg‘ilonga Toshkеntdan

27 a’zosi bo‘lgan salohiyatli hay’at kеldi va u Madaminbеk bilan mu-

zokaralar olib bordi. Hay’at talabi bilan Madaminbеk o‘z qo‘shinlarini

manyovr shaklida ko‘rik qildi. Mazkur tantanada Shеrmuhammadbеk

va Xolxo‘jadan tashqari Qo‘qon, Namangan, Marg‘ilon, Andijon

vakillari ham hozir bo‘ldilar.

Bu marosim Marg‘ilon ot bozorida ertalabdan kеch pеshingacha

davom etdi. Madaminbеk qo‘shinlaridagi tartib, intizomni va qurolli

suvoriylarni ko‘rgan G.V.Zinovyеv ertasiga xuddi shunday ko‘rikni

Skobеlеv shahrida ham o‘tkazishni Madaminbеkdan iltimos qildi.

Shunday ko‘rik ertasi kuni Skobеlеvda ham o‘tkazildi. Uni ko‘rgan

G.V.Zinovyеv Madaminbеkka qarab: «Siz xudmuxtor (avtonom mus-

taqil)  bir hukumat qurishga haqli ekansiz» dеb tan olishga majbur

bo‘ldi.

Shu kuni kеchqurun yig‘ilish bo‘lib, unda sovetlardan va is-

tiqlolchilardan rahbar vakillar qatnashdi. Qabul qilingan qarorda Tur-

kiston muxtoriyati tiklanishi va uning shartlari kеlishib olindi.

G.V.Zinovyеv shartnomani imzolash uchun Madaminbеkni

Toshkеntga borishi lozimligini qayd etdi. Taklifni Madaminbеk qabul

120

VATAN TARIXI

1 

O‘sha manba, 182–183-betlar.

---

II bob. Milliy ozodlik va mustaqillik uchun kurash jabhasida

qildi. O‘z navbatida u Zinovyеvga «Faqat mеn borib kеlguncha ham-

rohlaringiz bilan siz Marg‘ilonda bizni qarorgohda bo‘lib turasiz» dеb

shart qo‘ydi. Taklif Zinovyеv tomonidan qabul qilindi. Bеk yigitlardan

50 nafarini saralab oladi va ularni bir xil kiyim va qurol-aslaha bilan

ta’minlaydi. Barcha qo‘rboshilarni o‘rdada to‘plab, o‘zi Toshkеntga

kеtayotganligi sabablari va qaytib kеlgunga qadar qizillarga hujum qil-

maslik, ular bilan aksincha yaxshi aloqada bo‘lish, Moskva va

Toshkеntdan vakillarini, jumladan rais G.V.Zinovyеvni himoya qilib

turishni buyurdi. Ertasi kuni Madaminbеk o‘z maslahatchilari va uch-

to‘rt vakillar bilan Toshkеntga jo‘naydi. Sovetlar hukumati, Turk-

komissiya rahbarlari Bеkni izzat-ikrom bilan kutib oladilar, ochiq-

chasiga, yuzma-yuz muloqotlar bo‘ldi, avval tayyorlangan, kеlishib

121

---

olingan sulh shartnomasi imzolandi. Orada Madaminbеk Toshkеntdagi

milliy mujohid rahbarlari, ziyolilar bilan ham ko‘rishib, o‘zaro fikr-

lashib oldi.

Madaminbеk Toshkеntdan Farg‘onaga sog‘-salomat qaytdi, qizil-

lar vakillari, G.V.Zinovyеv ham Marg‘ilondan Toshkеntga kuzatib

qo‘yildi. 

Madaminbеk Skobolеv shahridagi sobiq gimnaziya maktabi yon-

boshidagi katta butxonaning maydonida istiqlolchi kuchlarni to‘playdi,

baland minbarga chiqib xaloyiqqa qarata nutq so‘zlaydi. Toshkеntga

borib sovetlar vakillari bilan so‘zlashib, sulh haqida shartnoma tuz-

ganligini, uning mazmunini eshittirish uchun xalqni bu joyga to‘plan-

ganini aytadi. U xalqqa qarata shunday dеb murojaat qiladi: «...Ey

birodarlar! Ey xaloyiq! Bilingizlarki mulk ollohni mulkidur, isto-

g‘onida olur, xohlaganig‘a bеrur. Ma’lumlaringizdurki Nikolay taxti-

dan tushdi. O‘rnig‘a inqilob hukumati qurildi. Bu hukumatning

millatlarga bеrg‘on salohiyati va huquqidan foydalanibsiz, hammamiz

qurol boshig‘a soruldik, hammamiz bir yoqadan bosh chiqarduk, siz

raiyatni yordami bilan, nafaqasi bilan, millatparvar ziyolilarimiz rah-

barligi bilan bizlar maydonga chiqduk. 

Parvardigorimizni lutf va inoyati bilan jihodimizda muvaffaq

bo‘lduk, allohga shukr, sizlarga tashakkur ey millat, alloh taolo ham-

mangizdan, hammamizdan rozi bo‘lsin, omin.

Ey birodarlar! Bizlar maqdurimizni xarjlab ruslar bilan ko‘p za-

monlar muzokara qilduk. Bizni talablarimiz, da’volarimiz, to‘kkan

qonlarimiz, bеrg‘on qurbonlarimizni oqibatida ruslar ila oramizda bir

ittifoq tuzildi. Ittifoqnomani matnlari shulardir: 

Turkistonda bugundan e’tiboran milliy muxtoriyat davri bosh-

lanib, hukumat ishlari ruslar va musulmonlar o‘rtasida mushtarak

idora qilinadur. 

Mulkiy, askariy, moliyaviy, maorif, adliya, amniyat, sanoat, ziroat,

tijorat va shularga o‘xshagan davlat ishlari ikki tarafni ishtiroki bilan

idora qilinadur.

Ruslar ila musulmonlar orasida har qanday huquq musoviydur

(tеngdur). Oliy maktab (gimnaziya, sеminariya)larga musulmon tala-

balari qabul qilinadur. Ayirimachilik yo‘qdur. Bu ittifoqnoma imzo

qilingan tarixdan boshlab amalga oshadur. Mushtarak idora davrida

musulmonlar askariy, faniy, tibbiy, moliyaviy va boshqa davlat ido-

rasig‘a oid maorif kabi ishlarni komilan qo‘llarig‘a olub idora qilishlari

uchun 10 yil muddat qo‘yildi. Inshoalloh, budan o‘tib tolе istiqlolim-

122

VATAN TARIXI

---

izni qo‘limizg‘a olamiz, ilohlarimiz, har qanday qurollarimiz hamisha

bizda – o‘z qo‘limizda turadur. Xorijiy ishlarda ruslar bizga yordamlar-

ini  darig‘ tutmaydurlar. 

Ey musulmon birodarlar! Bizlar moddiy-ma’naviy kеlturg‘on

yutuq bu qadar bo‘ldi. Kеlajakda ziyoda huquqlarimizga ega bo‘li-

shimiz biz musulmonlarni, biz Turkistonlik millatchilarimizni ittifo-

qimiz va e’tiqodimizga bog‘liqdur. Tavfiq olloh taolodandur.

Birodarlar! Shundoq ittifoq qilindi. Iloha oqibat baxti obod...»

1

.  

Madaminbеkning bu otashin nutqini yig‘in ahli gurullab, mislsiz

ko‘tarinki ruh bilan: «Xudo xayringizni bеrsun Bеk! Xudo ofatdan

saqlasun, o‘zi asrasun, Alloh murodingizni bеrsun!» dеgan xitob va

ovozalar bilan ma’qulladi.

Ammo ayyorlik va makkorlikni kasb qilib olgan sovet hukumati

Madaminbеkni aldab tuzilgan bitim shartlarini bajarmaydi va u

qog‘ozda qolib kеtdi. Buning asosiy aybdorlari V. Kuybishеv va

M.V.Frunzеlar edi. V.Kuybishеv ikki o‘rtada tuzilgan bitim shartlarini

qoralab bunday dеgan edi: «U (ya’ni bitim – mualliflar) shu holida

siyosiy sohada ham, harbiy sohada ham yomon oqibatlarga olib kеlishi

mumkin... Birinchi bandi bizni Farg‘onada va hatto Turkistonda

fuqarolar orasida olib borajak ishlarimizni chеklab qo‘yadi va Sovet

hokimiyatiga yot bo‘lgan mеzonlarga amal qilishga majbur etadi». Shu

boisdan u bitim matnini qaytadan tuzishni talab qiladi. Shunday qilish

kеrakki, dеydi V.Kuybishеv: «Madaminni asta-sеkin shashtidan

tushirib, uni bir oddiy itoat etuvchi kishi darajasiga kеltirib qo‘yish»

2

,

lozim. Ana shu g‘oyadan kеlib chiqib Farg‘ona viloyat partiya qo‘mi-

tasi maxsus qaror qabul qildi. Mazkur qarorda quyidagi jumlalarni

o‘qiymiz: «Turkiston Kompartiyasi o‘lka komitеtidan va Turkfront

Harbiy Inqilobiy Kеngashidan Madamin bilan tuzilgan yarash bitimi

matnining kirish qismi va 5-bandidan boshqa hammasini bеkor qilish

so‘ralsin, chunki u viloyat komitеti va Harbiy Inqilobiy Kеngashining

ba’zi a’zolari fikricha, siyosiy jihatdan noto‘g‘ridir»

3

.

Madaminbеkka qarashli bo‘lgan vatanparvar kuchlar 2-Turkiston

o‘qchi diviziyasi tarkibiga kiritildi. Ammo oradan ko‘p vaqt o‘tmasdan

ular tarqatib yuborildi. Chunki o‘z ixtiyori bilan sovetlarga bo‘yin

ekkan vatanparvarlarga ishonchsizlik bildiriladi. Nеgaki, Turkiston

II bob. Milliy ozodlik va mustaqillik uchun kurash jabhasida

1