O n la V n tilshunoslikdagi zamonaviv vofnalishlar muammo va vechimlar


Tilshunoslikdagi zam onaviyyo‘nalishlar: muammo va yechimlar



Download 163,95 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/6
Sana23.02.2022
Hajmi163,95 Kb.
#179074
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
996-Article Text-1534-1-2-20200514 (1)

Tilshunoslikdagi zam onaviyyo‘nalishlar: muammo va yechimlar
38
hozirladi. Bunday «xayrli ishlar»da tilshunoslik hodisalariga «lison-nutq» tamoyili asosida 
ish ko‘rishga kirishilgan edi. 
Ularning to‘plagan dalil-ashyolari, yutuqlaridan 
foydalanilgan holda lisonning amaliy voqelanishi, undan amaliy foydalanish masalalari 
bilan shug‘ullanuvchi qator zamonaviy yo‘nalishlar - sosiolingvistika, psixolingvistika, 
lingvokognitologiya, pragmalingvistika, kompyuter lingvistikasi, lingvokulturologiya, 
neyrolingvistika, korpus lingvistikasi kabilar paydo bo‘la boshladi.
Tilshunosligimizda paydo bo‘lgan ana shunday yangi yo‘nalishlardan biri tilimizni 
kognitiv tatqiq etishdir. «Til qo‘llanishining kognitiv nazariyasi boshqa kognitiv fanlar 
kabi sun’iy intellektni yaratish yo‘lidagi izlanishlarning natijasi o‘laroq yuzaga kelgan 
bo‘lib, tushunchani struktur tiplari va ularning til bilan mosligi, til va ongning fiziologik 
asoslari, tildagi metaforik va metonimik munosabat kabilarni tekshirish bilan 
shug‘ullanadi». Tilshunoslik va gnoseologiya, tilshunoslik va falsafa kabi fanlar 
doirasidagi masalalarni o‘zbek tili tabiatidan kelib chiqib ish ko‘radigan ushbu soha hali 
yangi yo‘nalish bo‘lgani uchun bu borada qilingan ishlar sanog‘i unchalik ko‘p emas.
Kognitiv tilshunoslikning asosiy birligi sifatida konsept qaralishi nuqtai nazaridan 
o‘zbek tilini kognitiv sferada o‘rganish yuzasidan olib borilayotgan qator tadqiqotlarning 
markaziy nuqtasida ham konseptlar birinchi planda turadi. O ‘zbek tilshunosligining yangi 
shakllanayotgan paradigma (yo‘nalish, oqim)larida konsept termini bot-bot qo‘llaniladigan 
bo‘ldi. Shu bois biz uning ma’nosini «O‘zbek tilining izohli lug‘ati»dan qidirdik. 2 tomli 
lug‘atda bu so‘z berilmagan. Haqiqatdan ham, lug‘at yaratilgan davrda konsept na ilmiy, 
na falsafiy mabnoda qo‘llanar edi. Biroq uning talqini yangi -5 tomli izohli lug‘atda ham 
uchramadi. SHuningdek, «Lingvistik terminlarning izohli lug‘ati» (A.Hojiev)da ham 
berilmagan. Demak, atama o‘zbek ilmida hali mustahkam o‘rnashmagan yoki 
terminologik neologizm sifatida mavjud.
Yuqorida ko‘rib o‘tilganidek, jahon va rus tilshunosligida konsept quyidagi 
m a’nolarda qo‘llanganligi m alum bo‘ldi:
1.Bilimlar majmuini tashuvchi lisoniy birlik.
2.Milliy-madaniy semasi asosida baholanuvchi lisoniy birlik.
3.Pragmatik sistema.
Til bilim manbai ekan, demak, xar bir leksik birlikda shu til jamiyat tomonidan 
xosil qilingan bilim majmui mavjud. Ana shu bilim majmui nuqtai nazaridan baholangan 
lisoniy birlik kognitiv konsept maqomida bo‘ladi. Quyida ana shu konsept xususida so‘z 
yuritiladi.
Har qanday bilim bosqichma-bosqich hosil qilinadi. Xususan, ona tilimizning 
kognitiv ta’limi dasturida bilim hosil qilishning quyidagi bosqichlari qayd etilgan: 
l.obyektni kuzatish;
2.izlanish (obyekt qatorini boyitish);
3.siradagi har bir hodisani sharhlash;
4.qiyoslash;
5.umumiylikni aniqlash;
6. farqlarni topish;
7. tasniflash;
8. aloqadorliklarni aniqlash;
9. hukm chiqarish;
10. xulosani amaliyotga tadbiq etish.
Demak, kognitiv konsept zamiridagi bilim mazkur ssenariy asosida shakllanadi va 
uni idrok qilish ham shu asosda kechadi. Bosqichlardagi kuzatish, qiyoslash, tasniflash va 
hukm pog‘onalari - bilim hosil qilishning asosiy va muhim bosqichlari hisoblanadi.



Download 163,95 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish