Baliq skeliti
Pus
hk
in
as
ar
lar
in
i
ta
rti
b
bila
n
jo
yla
sh
tir
in
g
Shunda o‘quvchilarni darsni qay darajada o‘zlashtirganliklarini bilib
olish mumkin bo‘ladi. Qaysi jamoa ko‘p asar nomlarini topib yozsa, yuqori
ball to‘plagan hisoblanadi.
Baliq skeliti
Pus
hk
in
as
ar
lar
in
i
ta
rti
bb
ila
n
jo
yla
sh
tir
in
g
49
Bundan tashqari, Pushkinning hayoti va ijodini mukammal o‘rganish
maqsadida “Sana” usulidan ham foydalanish mumkin. O‘quvchilarga uni
grafik shaklidagi tarqatma material sifatida beriladi. Yakka tartibda berilsa,
o‘quvchini o‘zlashtirish ko‘rsatgichi yaqqol bilinadi va baholashda
qiyinchilik tug‘ilmaydi.
Ushbu yillarda
Pushkin
hayotida
qanday
voqealar sodir
bo‘lgan
O‘quvchining javobi
To‘g‘ri
√
yoki
noto‘g‘ri
X
Ball
1799-yil
1811-yil
1814-yil
1817-yil
1824-1826-
yillar
1830-yil
1836-yil
1837-yil
Yangilаnish аdаbiyot fаnini o‘qitish mаzmunini o‘zgаrtirish bilаn fаnni
o‘qitish uslubiyatini o‘
zgаrtishni tаlаb etаdi. Shu o‘rindа bu bоrаdаgi yangi
tехnоlоgiya tushunchаsi bilаn nоаn’аnаviy dаrs tushunchаsining farqi haqida
gаpirish o‘rinlidir, chunki ko‘pchilik o‘qituvchilаr ulаrni farqlаmаy
tеnglаshtirаdilаr.
50
Vаhоlаnki, nоаn’anаviy dаrs shunchаki bir usul bo‘lib, yangi
tехnоlоgiya usullаr mаjmuаsidir. Bu tехnоlоgiyagа аn’аnаviy dаrs hаm
kirishi mumk
in, аgаr bu dаrsdа yangi bilim оlishdа o‘quvchilаr ob’yekt
emаs, sub’еkt sifаtidа fаоl bo‘lsаlаr. Shu bilаn birgа, nоаn’аnаviy dаrs yangi
tехnоlоgiya ruhidа o‘tkаzilmаsligi mumkin.
Mаktаbdа ijоdkоr tаrjimаyi hоlini o‘rgаnishda quyidagilarga e’tibor
berish lozim:
а) аdib hаyoti to‘g‘risidа qiziqаrli оmmаbоp hikоya;
b) yozuvchi hаyot yo‘lining ilmiy bаyoni.
c)
ijоdkor tаrjimаyi hоlini o‘qishdа uning boshqa yozuvchilаr bilаn
аdаbiy aloqadа bo‘lgan yoki bo‘lmаgаnligigа аhаmiyat bеrish.
51
Xulosa
Hozirgi globallashuv davrida jahon adabiyotida kechayotgan
jarayonlarga nazar tashlasak, dunyo xalqlari adabiyotida umuminsoniy
muammolar, g‘oyalar mushtarakligini kuzatishimiz mumkin. Xalqlar
adabiyotlari o‘rtasidagi tafovutlar yo‘qolib bormoqda, badiiyat mo‘jizalari
dunyo kitobxonining umumiy ma’naviy bisotiga aylanmoqda. Kompyuter
asrida hozirgi kun kitobxoni jahon badiiy tafakkuri yaratgan ijod namunalari
bilan tanishishning beqiyos imkoniyatlariga ega. Shu sababli ham ma’lum
millat adabiyotida shakl bobida qilingan kutilmagan tajribalar, kashfiyotlar
jahon kitobsevarlari tomonidan birdek qabul qilinmoqda.
Hozirgi adabiy jarayonning muhim xususiyati uning mafkuradan xoli
ekanligi, ijodkor istaganicha yozish, istagan yo‘lni tanlash huquqiga ega
ekanligidadir. Unda XX asr adabiyotidagi xilma-xil tamoyillarning belgilarini
ko‘rishimiz mumkin, ayni paytda eski adabiyotdan tamomila farqlanuvchi
jihatlar ham mavjud.
Bugungi adabiyot uchun xos bo‘lgan yana bir xususiyat sifatida
ommaviy adabiyotning keng quloch yozishi va ayni paytda elitar
adabiyotning rivojlanishini ko‘rsatib o‘tish lozim. Ommaviy adabiyot rivoji
sarguzasht-detektiv asarlarga, maishiy romanlarga bo‘lgan ehtiyojning
ortishi, bunday kitoblarning keng tarqalishi, ular o‘quvchisining ko‘pligida
namoyon bo‘lmoqda. Shu bilan birga faqat san’atni tushunuvchilar, yuksak
didli kitobxonlar uchun mo‘ljallangan adabiyot ham o‘sishdan to‘xtagani
yo‘q.
Zamonaviy Amerika adabiyoti misolida ham uslub, shakl, mavzu
bobidagi rang-baranglikni kuzatish mumkin. Amerikalik adabiyotshunos
Ketrin Vanspenkeren, jumladan, shunday yozadi: “Amerika adabiyotida
52
Uilyam Kennedining «Temir yovvoyi o‘t», «Juda qarilar» asarlari Nyu-York
shtati poytaxtining ko‘cha va salonlarida yashovchilarning hayotini xazin va
bo‘g‘iq ohangini tasvirlashi bilan rom etadi.
Dahshatli badiiy adabiyot sohasida bestsellerlar ustasi Stiven King
asarlari ham mashhur. Badiiy adabiyot sohasida Puliser mukofotini olgan
Jeyn Smayli mumtoz adiblar an’analariga qaytadi, «Ming ark» asarida
Shekspirning «Qirol Lir» sujetini AQSH ning O‘rta g‘arb fermasiga
ko‘chirib, qarigan fermer o‘z yerini uchta qiziga bo‘lib berishga qaror
qilganda alanga olgan keskin oilaviy mojaroni tasvirlaydi. Yangi avlod vakili
bo‘lgan adib Makkorl o‘z romani (“Xushchaqchaq yetakchi”) va qisqa
hikoyalarida o‘smirlar hayotini aks ettiradi, «Virjiniya tomon» asarida
avlodlar orasidagi munosabatlar tasvirlansa, «Shovqin-suronli diyeta» asarini
hozirgi zamon janublik ayollarning ehtiroslarini kashf etishga bag‘ishlaydi.
Oldin qoloq, mustamlaka, rivojlanayotgan davlatlar qatoriga kiritilgan
mamlakatlar siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotida katta o‘zgarishlar ro‘y
berdi. Avvallari folklor darajasida bo‘lgan ba’zi adabiyotlar XX asr oxiri –
XXI asr boshiga kelib umumjahon miqyosiga ko‘tarildi va jahon adabiy
jarayoniga uning ajralmas qismi sifatida qo‘shildi.
Jahon ikodkorlarining asarlarini o‘rganishda o‘
quvchilаr sinfdа, uydа
ifоdаli o‘qish bilаnginа bаdiiy аsаrni o‘zlаshtirаdilаr dеb bo‘lmаydi, ulаrdа
mа’lum mаsаlа bo‘yichа o‘qituvchigа murоjааt etishgа ehtiyoj tug‘ilаdi,
аlbаttа. Chunki аsаrni o‘qish bilаn o‘quvchidа to‘liq tаsаvvur vа his
hаyajоn uyg‘оnmаydi. Shu jihаtdаn hаm аsаr sinfdа tаhlil qilinаdi, u
hаqidа suhbаt uyushtirilаdi. Shundаginа o‘quvchilаr yozuvchi tаsvirlаgаn
voqea-
hоdisаlаrni, chizgаn mаnzаrаlаrini, ulаrning mоhiyatini tushunib
оlаdilаr, аsаr nаfоsаt nаmunаsi ekаnini vа uning mаzmunini аnglаb
оlаdilаr. Shundаginа ulаrdа аsаrgа qiziqish, uni e’tibоr bilаn o‘qishgа
53
hаvаs, аsаrdа yozuvchi tаsvirlаgаn voqealаr, оbrаzlаrni, ulаrning xаtti-
hаrаkаtini bilib оlishgа ishtiyoqi оrtаdi, ulаr аsаrni bаdiiy hikоya qilib
bеrish ko‘nikmаsini egаllаydilаr.
Umuman olganda, umumta’lim maktablarining V-IX sinflarining
“Adabiyot” darsliklarini o‘rgatish va o‘rganish jarayonida metodik jihatdan
yondashish talab etiladi.
Mаktаbdа аdаbiyot o‘qitishdаn maqsad o‘quvchilаrdа ezgu mа’nаviyatni
shаkllаntirishdаn ibоrаtligidir. Bas shunday ekan, аdаbiy tа’limdаn kоmil
shахsni shаkllаntirish tаlаb qilinadi. Аdаbiy tа’limning vаzifаlаri sifаtidа:
оddiy o‘quvchidаn kitоbхоn o‘quvchi, аnglаydigаn o‘quvchidаn
o‘
qigаnlаrini аnglаydigаn o‘quvchi, аnglаydigаn o‘quvchidаn tаhlillаy
оlаdigаn o‘quvchi, tаhlil qila bilаdigаn o‘quvchidаn muаyyan аsаr haqidagi
fikrini оg‘zаki vа yozmа tаrzdа qiynаlmаy ifоdа etа оlаdigаn o‘quvchi
tаrbiyalаshdir, dеb bеlgilаnishi lozim. Аdаbiyot o‘qitishning mаzmuni dаstur,
dаrslik, o‘quv vа mеtоdik аdаbiyotlаr, ko‘rgаzmаli qurollаr, yordаmchi
vоsitаlаr hаm tа’lim mаzmunini tаshkil etadi.
Mаmlаkаtimiz «Tа’lim to‘g‘risidа»
16
gi qоnun vа «Kаdrlаr tаyyorlаsh
Milliy dasturi» аsоsidа tа’lim-tаrbiya sоhаsidа оlib bоrilаyotgаn tub
islоhоtlаrning аsоsiy yo‘nаlishlаrini аnglаb оlmоq lоzim. O‘qitish va
o‘rganishning yangicha yo‘llari paydo bo‘lmoqda.
Bu yo‘n
аlishlаr:
- t
а’lim mаzmunini, tizimini islоh qilish;
- t
а’lim-tаrbiya boshqaruvini islоh qilish;
- t
а’limning bоzоr iqtisоdiyotigа аsоslаngаn mехаnizmini yarаtish;
16
www.uzedu.uz
54
-
оtа-оnа, o‘qituvchi-o‘quvchining tа’lim jаrаyonigа bo‘lgаn yangichа
q
аrаshlаrini shаkllаntirish;
- bu tub isl
оhоtlаrning bоsh hаrаkаtlаntiruvchi kuchi-yangi pеdаgоgik
t
ехnоlоgiyani аmаliyotgа tadbiq etishdаn ibоrаt.
55
ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Karimov I.Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.-T.: Ma’naviyat, 2008.
2.
Каримов И. Адабиётга эътибор – маънавиятга, келажакка эътибор.-
Т.: Ўзбекистон, 2009.
3.
Қаюмов О. Чет эл адабиёти тарихи. (V-XVIII) –T.:Ўқитувчи, 1979.
4.
Азизов Қ., Қаюмов О. Чет эл адабиёти тарихи. (XVIII-XX асрлар).-
Т.: Ўқитувчи, 1987.
5.
Каримов Шавкат. Немис адабиёти тарихи. – Т.: МУМТОЗ СЎЗ, 2010.
6.
Долимов С., Убайдуллаев Ҳ., Аҳмедов Қ. Адабиёт ўқитиш
методикаси, -Т.: Ўқитувчи, 1967.
7.
Йўлдошев Қ. ва бошқ. Адабиёт ўқитиш методикаси. -Т.: 1994.
8.
Тўхлиев Б. Адабиёт ўқитиш методикаси. –Т.:Янги аср авлоди, 2007.
9. Ahmedov S., Qosimov B., Qo‘chqorov R., Rizayev S. Adabiyot. 5-s. –T.:
Sharq, 2011.
10. Ahmedov S., Qo‘chqorov R., Rizayev Sh. Adabiyot. 6-s. –T.:
Ma’naviyat, 2009.
11. Yo‘ldoshev Q, Qosimov B, Qodirov V,
Yo‘ldoshbeкov J. Adabiyot. 7-s.
–T.: Sharq, 2009.
12. Olim S., Ahmedov S., Qo‘chqorov R. Adabiyot. 8-s. –
T.: O‘zbeкiston,
2010.
13. Yo‘ldoshev Q, Qodirov V,
Yo‘ldoshbeкov J. Adabiyot. 9-s.–T.:
Yangiyo‘l, 2010.
Қўшимча адабиётлар
14.
Антик адабиётдан хрестоматия. Рим адабиёти. Ойбек. МАТ, ХV
том. – Т.: Фан, 1980.
15.
Қуронов Д., Раҳмонов Б. Ғарб адабий-танқидий тафаккури тарихи
очерклари. – Т.: Фан, 2008.
16.
Сулаймонова Ф. Шарқ ва Ғарб - Т., Ўзбекистон, 1997.
17.
Маҳмудов М. Ҳайрат ва тафаккур.- Т., Ғафур Ғулом , 1990.
18.
Сулаймонова Ф. Шекспир Ўзбекистонда.- Т., Фан, 1978..
19.
Хўжаева Р.У. Янги давр араб адабиёти тарихи. (Ўқув қўлланма) I
қисм. -Т., 2004.
56
20.
Саидов У. Европа маърифатчилиги ва миллий уйғониш. – Т.:
Академия, 2004.
21.
Дўстмуҳамедов Қ. «Нобель мукофотини олган адиблар»,- Т.:
Маънавият, 2002.
22.
Адибларнинг Нобель маърузалари. – Т.: Ғафур Ғулом, 2008.
23.
Б. Раҳмонов. Муқаддасдир шоир деган ном. – Т.: Янги аср авлоди,
2008.
24.
Жўраев Т. Онг оқими. Модерн.- “Фарғона” нашриёти, 2009.
25.
Жўрақулов У. Ҳудудсиз жилва. – Т.: Фан, 2006.
26.
ХХ аср жаҳон адабиёти: ҳикоялар. Масъул муҳаррир ва сўз боши
муаллифи У.Жўрақулов, нашрга тайёрловчи У.Бўтаев.-Т., 2009.
27.
ХХ аср жаҳон шеърияти. Масъул муҳаррир Азиз Саид, нашрга
тайёрловчи Ҳабиб Абдиев.-Т., 2011.
28.
Жаҳон адабиёти тарихи. ЎУМ, ЎзМУ 2011. Ўзбек филологияси
факультети кутубхонаси.
29. Normatova Sh. Jahon adabiyoti. –T., “Cho‘lpon” nashriyoti, 2008.
30. www. literatura.uz
31. www. google.co.uz
32.
www.uzedu.uz
33.
www.ziyonet.uz
Document Outline
Do'stlaringiz bilan baham: |