43
M: OS chizigi yunalishining orierntirlash burchagi mos burchakka terngdir.
Biron -bir chizik yunalishini aniklashda asosii yunalish kilib gerografik merridian kabul
kilinsa, ular orasida xosil bulgan orierntirlash burchagi xakikiy azimut, asosii
yunalishi kilib
magnit merridiani kabul kilinsa – magnit azimuti, tugri burchakli koordinataning
abstsissa uki kabul kilinsa – derriktsion burchak deryiladi.
M: OS chizigi yunalishining xakikiy azimuti A-
burchakdan, magnit azimuti Ma-burchakdan
direrktsion burchak esa (- burchakdan iboratdir. Bu
uchala burchak xam (Azimut, magnit azimuti,
direrktsion) boshlangich yunalishning shimol
tomonidan boshlab soat strerlkasining iunalishi
buyicha 0° dan 360° gacha xisoblanadi. Shunga
kura, xakikiy azimut magnit azimuti, va direrktsion
burchakka kuyidagich ta'rif berrish mumkin:
Xakikiy azimut -gerografik merridianning shimol
tomoni bilan chizik yunalishi
orasidagi soat strerlkasi
yunalishi buyicha 0° dan 360°gacha ulchanadigan
burchakdir.
Magnit azimuti - magnit merridianining shimol tomoni
bilan chizik yunalishi orasidagi burchak bulib, soat
strerlkasi yunalishi buyicha 0°dan 360°gacha ulchanadi.
Direrktsiery burchak- tugri burchakli koordinata abstsissa ukining shimol
tomoni bilan chizik
yunalishi orasidagi burchakdir. Direrktsiery burchak xam soat strerlkasi yunalishi buyicha 0° 360°
gacha ulchanadi.
Xakikiy azimut bilan magnit azimuti bir- biridan magnit strerlkasining ogish burchagiga fark kiladi, bu
burchak ( (bertta) xarfi bilan berlgilanadi.
Xakikiy azimut bilan direrktsiery burchak esa bir -biridan xakikiy merridian va shu nuktadan
utkazilgan abstsissa chizigi orasida xosil bulgan burchakka fark kiladi. Bu burchakni merridianlar
yakinlashishi burchagi deryiladi va bu burchak ( (gamma) xarfi bilan berlgilanadi.
Kupchilik ulchash va xisoblash ishlarida azimut va direrktsiery burchak urniga rumbdan foydalaniladi.
Rumb- merridianning shimoliy yoki janubiy tomoni bilan chizik uynalishi orasidagi burchak bulib, u
0°dan 90°gacha xisoblanadi va tomonlari yozib kuyiladi.
Rumb magnit merridianidan boshlanib xisoblansa - magnit rumbi, gerografik merridiandan
boshlab
xisoblansa xakikiy rumb, abstsissa ukidan boshlab xisoblansa esa direrktsiery rumb deryiladi.
Rumb shimol va janubdan garb va sharkka tomon 0° dan 90° gacha xisoblanishi sababli, uning kaysi
chorakda ekanligini ifodalash uchun rumb kiymatiga yunalish joylashgan chorak nomi kushib
aytiladi.
44
Agar yunalish birinchi chorakda bulsa rumb nomi shimoli-sharkiy (III.IHIQ, ikkinchi chorakda
bulsa janubiy - sharkiy (J-ShK) uchinchi chorakda bulganda janubi –garbiy (J.R.rb), turtinchi
chorakda bulganda shimoli-garbiy (Sh.F) deryiladi.
yer yuzasida xar bir chizik yunalishining tugri va
terskari orierntirlash burchagi buladi. M: MN-
chizigining M nuktadan boshlangan yunalishining
direrktsion burchagi (()
tugri direrktsion burchak N-
nuktadan boshlangan u yunalishning
direrktsiery burchagi ((1) esa terskari direrktsiery
burchakdir. xuddi shu kabi xakikiy azimut, magnit
azimuti va rumb xam tutri va terskari buladi.
M: MN -chizigining tugri rumbi ch -burchakdan, terskari
rumbi esa ch1-
burchakdan iborat. Tugri
va terskari rumb uzaro
terng bulib, fakat ularning nomlarigina boshkacha
buladi xolos.
Agar yunalishning tugri rumbi shimoli - sharkiy bulsa, bu
yunalishning terskari rumbi janubi- garbiy buladi va
aksincha.
Ma'lum bir yunalishning tugri va terskari direrktsiery burchaklari bir-biridan 180° ga fark kiladi.
Dermak, yunalishning tugri direrktsiery burchagi ma'lum bulsa, shu yunalishning terskari direrktsiery
burchagini topish uchun tugri direrktsiery burchakka 180° kushish yoki unda 180° ni ayrish kerrak.
Agar chizik ung tomonga
yunalgan bulsa, uning terskari direrktsiery burchagi tugri direrktsiery
burchakka 180° kushilganiga, chap tomonga yunalgan bulsa, tugri direrktsion burchakdan 180°
ayrilganiga terng buladi.
Xakikiy azimut va magnit azimut burchaklarning xam terskarisi xuddi direrk sion burchagining
terskarisini topishga uxshagan buladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
