Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

9.4. Ташкилот турларида янги эра
XX аернинг кейинги 25-30-йилларида инсоният 
тараққиётида янги босқич—ахборотлар жамияти қуриш 
босқичига кирди. 60-йилларда индустриал жамиятни 
ахборот эрасига ўтиш ҳақида башорат Қилина бош- 
ланди. 80- йиллар бошида ўта ривожланган мамла- 
катлар унинг биринчи поғонасига кўтарилдилар. Мил­
лий хўжалик иқтисодиётида оптимал фаолиятининг 
тизими вужудга келди. Бу йўналиш асосида миллий 
иқтисодиётнинг ягона оптималлик мезони, баҳолаш, 
сарм ояларнинг самарадорлиги, инсонпарварлик, 
истеъмолни меъёрлаш ва бошқа масалалар ётади.
Инсон омиллари иқтисодиётнинг оптимал фао­
лиятига имкон бериши учун юридик ва меҳнат қонун- 
лари, киш ининг маънавий баркамоллиги, неъмат 
(пул, меҳнат, материал)лардан таъминланиши ҳамда 
янги илмий ғоя (инновация)лари оптимал бўлиши 
лозим. Уларга асосланган ахборот-компьютер (соци­
отехнология) революциялари кўз ўнгимизда бўлаёт- 
ган ўзгаришлар тўлқинидир. Янги жамият шакллани- 
шида моддий ишлаб чиқаришда, дунёқарашда, маи- 
ший хизмат ва таълимда, санъат ва маданиятда туб 
ва кескин бурилишларга дуч келади. Бу маънода лойи- 
ҳаланадиган ташкилотга, ассоциацияларга ёки улар- 
да ишларни ажратишга янги ахборот жамияти қўяди-
155
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ган талабларни англаш муҳим. Агарда ахборотлар жа- 
миятигача «ҳар ким билиши (қила олиши шунча де- 
йилса, жами бўлиб ҳамма билиши учун) ҳамма қила 
олиши учун» шиори (тамойили) амалда қўлланилса, 
ахборотлар жамиятида «ҳар ким билиши керак (ҳамма 
нарсани шунча қила олиши керак), чунки бошқалар 
билан ўзининг ўзаро муносабатида қарам бўлмасли- 
ги учун)» тамойили амалда қўлланилади.
Ахборотлардаги ўсиш ташкилотларни ўзи билан 
ўзи бўлиб қолишини бузди ва механистик, корпора­
тив турдаги ташкилотларнинг тузилмаси паст сама­
рали бўлиб қолди. Муҳим оқибатларидан бири ишлаб 
чиқариш билан истеъмолчини ўта яқинлаштирди. Бу 
эса, ўз навбатида, ишлаб чиқарувларни истеъмолчи- 
ларнинг талабларидаги ўзгаришларга янада сезилар- 
лироқ ва улар талабини янада сифатлироқ қондириш- 
га олиб келди. Бозорда ишлаб чиқарувчилар билан 
истеъмолчилар орасидаги ўзаро боғлиқлик ва ўзаро 
таъсир ўта кучли ўсади. Муайян бозор, муайян ис- 
теъмолчига қўшимча қилиш билан ташкилот тузил- 
масига сезиларли таъсир кўрсата бошлади. Оқибатда 
эдхократик, кўпўлчамли, партисипатив, уддабурон, 
бозорга мўлжалланган (йўналтирилган) турлардаги 
ташкилотлар муваффақият билан «ахборот» муҳити- 
да фаолият кўрсатмоқдалар.
Келажакда ташкилотлар қандай бўлиш керак? Улар 
қандай лойиҳаланиши лозим? Уларда ишлар қандай 
тартибда бирлашуви ёки бўлиниши лозим? Бу савол- 
ларнинг ҳаммасига жавоб бериш қийин. Аммо ҳозир- 
ги вақтда юқори технологияли соҳаларда ва тез ўса- 
ётган тармоқларда келажаги бор ташкилотлар пайдо 
бўлмоқда. Илмий адабиётларда бундай ташкилотлар 
эдхократик ном билан аталмоқда. Улар стандарт (дав­
лат томонидан белгиланган меъёр) бўлмаган ва му­