Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

9.2. Бўлинмаларнинг ўзаро муносабатлари бўйима 
ташкилотларнинг турлари
Ташкилотда ўзаро муносабатнинг иккинчи поғо- 
наси «бўлинма-бўлинма» ўзининг асоси департамент- 
лаштириш масалалари ёритилганда аввал кўрилган 
эди. Оддий чизиқли ўзаро муносабатдан то мураккаб 
матрицали вариантгача мумкинлиги кўриб ўтилган 
эди. Ушбу параграфда учта кенг маълум бўлган таш­
килотлар тури кўрилади; аньанавий, дивизион ёки
бўлимли ва матрицали.
тизациянинг комбинациясидир.
Ташкилот ташкилий тузилмасига кўра энг оддий- 
си чизиқли бошқаришдир. Функционал тузилмада 
раҳбарлар фаолиятнинг муайян бир соҳасига ихти- 
сослашадилар ва тегишли вазифани амалга ошира- 
дилар.
Чизиқли, чизиқли-штаб ва функционал тузилма 
унсурларини уйғунлаштирган бошқарув тузилмаси 
амалда кенг қўлланилади.
147
Аньанавий
ташкилот
Анъанавий ташкилот ташки­
лотни лойиҳалашда чизиқли 
ва функционал департамен-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ҳозирги вақтда чизиқли ва функционал тизим- 
ларнинг ҳамма ижобий жиҳатларининг синтези бўлган 
чизиқли-функционал бошқарув тузилмаси энг кенг 
тарқалган.
Ч изиқли-ф ункционал тузилма ишлаб чиқариш 
натижалари учун жавобгар бўлган чизиқ раҳбарлар- 
нинг обрўсини сақлаган ҳолда бошқарув фаолияти­
ни ихтисослаштиришни таъминлайди.
Бошқариш функцияларини амалга ошириш нуқ- 
таи назаридан олганда чизиқли-функционал тузилма 
марказлашган ва марказлашмаган бўлиши мумкин. 
Марказлашмаган чизиқли-ф ункционал тузилмада 
бўлимлар бевосита тегишли чизиқ раҳбарларига-ав- 
тожамланма бошликдарига, цех бошлиқларига, кор­
хона директорларига бўйсунадилар ҳамда фақат юқори 
бўлимларга ва бошқармаларга ҳисобот берадилар. Бу 
тузилманинг тавсифли томони шуки, чизиқ раҳбари 
ўз ишига тўғридан-тўғри да\ли бўлмаган ишлар билан 
кўпроқ банд бўлади.
Марказлашган чизиқли-функционал тузилма ш а­
роитида бўлимлар ва бюролар фақат ўз иши жиҳат- 
дан бўйсунади ва бошқариш функциялари юқоридан 
қуйига қадар марказлашган бўлади, Бундай тартиб 
мутахассисларнинг шахеий жавобгарлигини ошира­
ди. бироқ меҳнатни бошқаришнинг юксак мадани- 
ятли бўлишини ҳам талаб қилади. Бу бошқариш ту­
зилмаси элсктрон-ҳисоблаш маркази (ЭҲ М )нинг 
ишини енгиллаштиради ва унинг самарадорлигини 
оширади. Бошқариш тузилмасининг бундай тури йи­
рик корхоналарда қабул қилинган.
21-чизмала чизиқли-функционал ташкилий тузил­
ма тизими келтирилган.
Чизиқди-функционал тасвир доирасидаги корхо­
налар кўп йиллар давомида (1920 йилларгача) му- 
ваффақиятли ривожланиб келдилар, чунки уларнинг 
ўзларидаги техник ва молиявий эҳтиёжлар ривожла- 
нишини амалга оширишларига, ишлаб чиқарилади- 
ган маҳсулотларнинг микдори, сифати ва қийматига 
қараб оммавий эҳтиёжни қондиришга имкон берар
148
www.ziyouz.com kutubxonasi

---