Sh. E. Umidov, Z. A. Djabborov nazorat va standartlashtirishning huquqiy asoslari

Xalqaro birliklar tizimi (SI)ning hosilaviy birliklari
SI ning  hosilaviy  birliklari  SI ning  kogerent  hosilaviy  bir-
liklarini­ hosil­ qilish­ qoidalariga­ muvofiq­ keltirib­ chiqariladi.­
SI ning asosiy birliklaridan foydalanib keltirib chiqarilgan SI ning 
hosilaviy birliklarining namunalari 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval
Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan tashkil 
topgan SIning hosilaviy birliklar namunalari
Kattalik
Birlik
Nomi
O‘lchamligi
Nomi
Belgisi
Maydon 
L
2
metrning kvadrati 
m
2
 
Hajm, sig‘diruvchanlik 
L
3
 
metrning kubi 
m
 3
 
Tezlik 
LT 
–1
 
sekundiga metr 
m/s 
Tezlanish 
LT 
–2
 
metr taqsim sekundning 
kvadrati 
m/s
2
 

---

61
Kattalik
Birlik
Nomi
O‘lchamligi
Nomi
Belgisi
Zichlik 
L
–3 
M 
kilogramm taqsim 
metrning kubi 
kg/m
3
 
To‘lqin son 
L
–1
 
metrning darajasi minus 
bir 
m
–1
 
Solishtirma hajm 
L
3 
M
–1
metrning kubi taqsim 
kilogramm 
m
3
/kg 
Elektr tokining zichligi 
L
–2 
I
amper taqsim metrning 
kvadrati 
A/m
2
 
Magnit maydonning 
kuchlanganligi 
L
–1 
I
amper taqsim metr 
A/m 
Komponentning molar 
konsentratsiyasi 
L
–3 
N 
mol taqsim metrning kubi  mol/m
3
Ravshanlik 
L
–2 
J
kandela taqsim metrning 
kvadrati 
cd/m
2
SI  ning  maxsus  nomiga  va  belgilanishiga  ega  bo‘lgan  hosi-
laviy birliklari 3-jadvalda ko‘rsatilgan.
SI  ning  elektr  va  magnit  kattaliklarining  birliklarini  elektro-
magnit maydoni tenglamalarini ratsionallashtirilgan shakliga mu-
vofiq­ hosil­ qilish­ lozim.­ Bu­ tenglamalarga­ vakuumning­ magnit­
doimiyligi­μ
0 
kiradi.­Uni­aniq­ qiymati­4π­·­10
–7
 H/m yoki 12,566 
370 614... – 10
–7 
H/m (aniq).
O‘lchovlar  va  tarozilar  XVII  Bosh  konferensiyasining  – 
O‘TBK­ (1983­y.)­ qarorlariga­ muvofiq­ uzunlik­ birligi­ –­ metrni­
yangi­ta’rifi­bo‘yicha,­tekis­elektromagnit­to‘lqinlarining­vakuum-
da tarqalish tezligini qiymati s
0
 – 299792458 m/s (aniq) ga teng 
deb qabul qilingan.
Bu tenglamaga, shuningdek, qiymati 8,854187817 · 10
–12
 F/m ga 
teng­ deb­ qabul­ qilingan­ vakuumning­ elektrik­ doimiyligi­ ε
0
  ki- 
radi.
davomi

---

62
Elektr  birliklari  o‘lchamlarining  aniqligini  Jozefson  effek-
ti  va  Xoll  kvant  effekti  asosida  oshirish  maqsadida  O‘lchovlar 
va  tarozilar  xalqaro  komiteti  (O‘TXK)  tomonidan  1990-yil 
1-yanvaridan  boshlab  Jozefson  konstantasining  shartli  qiymati 
K
j–90
 = 4,83579 · 10
14 
Hz/V  (aniq)  [O‘TXK  1  –  tavsiyasi,  1988-y.] 
va  Klitsing  konstantasining  shartli  qiymati  R
k–90
­=­25812,807­ Ω­
(aniq) [O‘TXK, 2-tavsiyasi, 1988-y.] deb kiritildi.
Izoh.  O‘TXKning  1-  va  2-tavsiyalari  elektr  yurituvchi  kuch 
birligi­volt­va­elektr­qarshilik­birligi­–­Om­ta’rifi­Xalqaro­birliklar­
tizimida qayta ko‘rib chiqilgan degan ma’noni bildirmaydi.
3-jadval