Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

TO’QIMALARNING FIZIOLOGIK VA REPARATIV REGENERATSIYASI 

 

To`qima  va  organlarda  o`layotgan  hujayralar  hamda  hujayra  shakliga  ega  bo`lmagan 

tuzilmalar doim, butun hayot davomida qaytadan tiklanib turadi. Bu jarayon fiziologik regeneratsiya 

deb  atalib,  turli  to`qimalarda  turlicha  kechadi.  Mitoz  bo`linish  xususiyatiga  ega  bo`lgan, 

differentsiallashgan  hujayralarga  boy  to`qimalarda  fiziologik  regeneratsiya  juda  aniq  ko`rinadi. 

Masalan,  teri  va  ichak  epiteliysida,  qon  shaklli  elementlari  hosil  bo`lishida,  biriktiruvchi  to`qima 

hujayralarida,  mushak  to`qimasida  fiziologik  regeneratsiya  ancha  tez  boradi.  Nerv  to`qimasida 

fiziologik  regeneratsiya  bo`lish-bo`lmasligi  to`liq  aniqlanmagan.  So`nggi  yillar  ma’lumotiga  ko`ra 

nerv to`qimasida fiziologik regeneratsiya jarayoni kechsada, lekin mushak to`qimasidagiga nisbatan 

sustroq kechadi. To`qimalarning shikastlangandan so`ng qaytadan tiklanishi reparativ regeneratsiya 

deyiladi.  Reparativ  regeneratsiya  hamma  to`qimalarga  xos  jarayondir.  Reparativ  regeneratsiya  bir 

necha yo`l bilan boradi. 

1.  Regeneratsion  gipertrofiya.  Bu  yo`l  bilan  boruvchi  regeneratsiyada  a’zoning  massasi 

hujayralarning  bo`linishi  yoqi  ularning  gipertrofiyasi  (kattalanishi)  natijasida  qayta  tiklanadi.  Bu 

tipdagi regeneratsiya yuqori tabaqali hayvonlarning jigar, buyrak va ayrim boshqa a’zolariga xosdir. 

2.  Hujayra  proliferatsiyasi.  Bu  xil  yo`l  bilan  boradigan  regeneratsiyada  organning 

shikastlangan joyi hujayralar bo`linishi hisobiga qayta tiklanadi. Masalan, me’da-ichak yo`li epiteliysi 

bunga misol bo`la oladi. 

3. Hujayra ichi regeneratsiyasi. Bu tipdagi regeneratsiyada hujayra organellalarining hajmi va 

soni ortish hisobiga hujayra hajmi ham ortadi va natijada organ yoki to`qimaning ham hajmi qayta 

tiklanadi. Masalan, yurakning mushak qavati, neyronlarda. 

Epiteliy, biriktiruvchi va silliq mushak to`qimalari juda tez qayta tiklanadi. Ko`ndalang-targ`il 

mushak tolalari esa ma’lum sharoitdagina qayta tiklanishi mumkin. Nerv to`qimasida qayta tiklanish 

juda ham sust boradi.