Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н


HUJAYRALARNING BO`LINISHI  (DIVISIO CELLULARUM)



Download 18,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/315
Sana12.09.2021
Hajmi18,63 Mb.
#172604
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   315
Bog'liq
Gistologiya Zufarov K. 2005(1)

HUJAYRALARNING BO`LINISHI  (DIVISIO CELLULARUM) 

 

Hujayralarning  ajoyib  sifatlaridan  biri  –  uning  o`zidan  ko`payishidir.  Bu  jarayon  hujayra 



avlodlarining tugalmasligini (turg`unligini) ta’minlaydi. 

Hujayra sikli (yoki hujayraning hayot sikli) - bu hujayra hosil bo`lgandan to uning bo`linishi 

yoki nobud bo`lishigacha bo`lgan siklik davrdir. Ko`p hujayrali hayvonlarda hujayraning hayot sikli 

butun  organizm  hayotidan  qisqa  bo`ladi.  Ko`p 

hujayrali  organizmda  o`layotgan  hujayralar 

 

24- rasm. Yadro teshig’ining tugilishi (sxema). 



1-perinuklear  bo’shliq;  2-ichki  yadro  qobigi;  3-tashqi 

yadro qobigi; 4-periferik donachalar 5  -  markaziy donacha; 6  - 

donachalardan tarqaluvchi fibrillalar; 7 –diafragma 

 (A. Frenke. 1970; B – Kay, Jonhston, 1972). 

 



 

42 


doimo  yangi  hujayralar  bilan  almashinib  turadi.  Hujayraning  reproduktsiyasi  organizm  o`sishi  va 

taraqqiyotining asosi hisoblanadi. 

Hujayra  reproduktsiyasining  bir  necha  turlari  bor:  mitoz  (noto`g`ri  bo`linish),  meyoz  va 

poliploidiya. 

Mitoz.  Mitotik  bo`linish  o`tgan  asrning  oxirlarida  hayvon  hujayralarida  Flemming  (1882), 

o`simlik  hujayralarida  Strasburger  (1882)  tomonidan  ta’riflangan.  Mitoz  (yunoncha  mitos  -  ip) 

bo`linish qonuniyatlari barcha hujayralar uchun umumiydir. 

Hujayra bo`linishidagi jarayonlar ma’lum qonuniyat asosida borib, ularni ketma-ket keladigan 

interfaza va mitozga bo`lish mumkin. Ba’zi bir hujayralar populyatsiyasi bo`linishda bo`ladi (kambial 

zona hujayralari). Bo`linishga tayyorgarlik  vaktini: (interfaza) va  mitoz  bo`linishni qo`shib  mitotik 



sikl deyiladi (25-rasm). 

I  n  t  e  r  f  a  z  a    ilk  davrida  hujayra  ichidagi  strukturalarning  keskin

 

o`sishi  va  shakllanishi 



boshlanadi. Bu davrga G

1

 – sintez oldi davri deb ataladi. Bioximiyaviy tomondan bu davr oqsil va 



RNK intensiv sintezi bilan ifodalanadi, bu davr bo`linuvch hujayralar generatsiya vaqtining 30-40% 

ni tashkil etadi. G

1

 davrida uzun va o`zaro chigal hosil qilgan yadro xromatini bo’- yoqlarni yomon 



qabul qiladi (geteroxromatin bo`limlaridan tashqari). So`ngra DNK sintezi davriga o`tadi Bu - sintetik 

davr - S. Bu davr davomida yadroda DNK sintezi kuzatiladi. Generatsiya vaqtining 30-50% ini tashkil 

qiluvchi bu davrda DNK ning spetsifik azot asosi timidin yadro xromatini tarkibiga kiradi. Sintetik 

davr natijasida xromosomalar, ya’ni hujayraning nasl materiali ikki marta ko`payadi. S davrdan so`ng 

G

2

mitoz oldi davri kelib, u hujayraning spetsifik oqsillar hamda 



ATF  sintezi  va  hujayraning  bo`linishiga  tayyorgarligi  bilan 

ifodalanadi.  Bu  davr  generatsiya  vaqtining  10-20%  ini  tashkil 

etadi. G

2

-davridan so`ng, generatsiya vaqtining 5-10% ini tashkil 



qiluvchi M - mitoz davri boshlanadi. 

 

M i t o z jarayonining o`zida 4 faza farq qilinadi (26, 27, 



34-rasmlar). 

Profazada  xromosomalarning  kondensatsiya  bo`lishi  va 

mitotik  apparatning  shakllanishi  kuzatiladi.  Xromosomalar 

kattalashadi va yo`g`onlashadi. Bu hodisa S davrida hosil bo`lgan 

xromatidalarning  spirallanishi  bilan  tushuntiriladi.  Spiralizatsiya 

protsessida  xromatidalarning  biri  ikkinchisi  atrofida  aylanmay, 

balki  har  biri  o`zicha  spiral  hosil  qiladi.  Shuning  uchun  ular 

mitozning keyingi fazalarida yengil ajraladi. Profazaning oxirida 

xromosomalar 

juft 

xromatidalardan 



tashkil 

topdi. 


Xromosomalarning  kattalashishi  va  yo`g`onlashishi  bilan  birga 

xromatidalar  sentromerlar  deb  ataluvchi  ma’lum  bo`lmalari  bilan  birlashadi.  Profaza  oxirida 

xromosomalar bo`linayotgan yadroning ekvatorial yuzasida joylashib, bo`linish dukchasini hosil qila 

boshlaydi  (27-rasm,  a).  Duk  ikki  tipdagi  ipchalardan  -  qutblarni  birlashtirib  turuvchi  markaziy  va 

qutblarni  xromosoma  sentromerlari  bilan  birlashtirib  turuvchi  xromosoma  ipchalaridan  tashkil 

topgan.  Elektron  mikroskopiya  mitotik  apparat  ipchalari  zich  devorli  naychalardan  tashkil 

topganligini ko`rsatadi. Ularning diametri 20 nm, devori qalinligi 4-5 nm. 

Hayvonlarda sentriolalar orasidagi dukcha sentriolalar yad-roning bir tomonida yotganda hosil 

bo`ladi.  So`ngra,  sentriolalar  yadroning  qarama-qarshi  qutblariga  qarab  siljiydi.  Bu  vaqtda  dukcha 

kattalashib, yadro sohasini egallab oladi. Profaza uchun yadrochaning yo`qolishi va yadro qobig`ining 

erishi xarakterlidir. Elektron mikroskopik kuzatishlar mitoz davrida yadro. qobig`ining bo`lakchalari 

yo`qolmay,  balki  endoplazmatik  to`r  membranalarga  aylanishini  ko`rsatdi.  Mitoz  oxirida  yadro 

qobig`i donador endoplazmatik to`r membranalaridan qayta hosil bo`ladi. 

 

 



25-  rasm.  Mitotik  sikl 

(sxema). 

G

1

 



presintetik 

(postmitotik) davr; S - sintetik 

davr; 


G


Download 18,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   315




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish