Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

ENDOTELIY HUJAYRALARI (ENDOTHELIOCYTI) 

Endoteliy  hujayralari  yurak,  qon  tomir  sistemasining  hamma  tarkibiy  qismlarini  va  limfa 

tomirlarini ichki tarafdan qoplab turadi. Bu hujayralar uzluksiz qavat hosil qilib, limfatik tomirlardan 

boshqa qismida bazal plastinkada joylashadi. 

---

 

117 

Endoteliy hujayralari yassi hujayralar bo`lib, kumush bilan impregnatsiya qilinganda hujayra 

chegaralari  aniq  ko`rinadi.  Qo`shni  hujayralar  orasidagi  kontaktlar  turg`un  bo`lmay  patologik 

hollatlarda va ba’zi fiziologik o`zgarishlarda yo`qolishi va qayta tiklanishi mumkin. 

Elektron  mikroskopda  hujayra  ostidagi  bazal  plastinka  aniq  ko`rinadi.  Hujayraning  yadro 

saqlovchi qismlari kengrok, (3-6 mkm), chetki qismlari ancha yupqa bo`ladi (qalinligi 20- 80 nm va 

ba’zan 1-2 mkm gacha boradi). 

Ba’zi  a’zolarning  endoteliy  hujayralari  sitoplazmasi  ma’lum  qismlarda  shunchalik 

yupqalashadiki, hujayraning ichki va tashqi membranalari bir-biriga tegib, fenestralar hosil qila-di. 

Hujayra  sitoplazmasida ko`p  miqdorda pinotsitoz pufakchalar  mavjud bo`lib, ular turli  moddalarni 

kapillyar  bo`shlig`idan  to`qimalarga  va  modda  almashinuv  mahsulotlarining  esa  oraliq  moddadan 

kapillyarlarga o`tishida muhim o`rin tutadi. 

Endoteliy  hujayralari  joylashgan  bazal  plastinka  (membrana)  fibrillyar  tolalardan  va  ko`p 

miqdorda  mukopolisaxaridlar  saqlovchi  amorf  moddadan  iborat  bo`lib,  uning  holati  kapillyarlar 

o`tkazuvchanligini  belgilaydi.  Endoteliy  hujayralari  biriktiruvchi  to`qimaning  kollagen  tolalariga 

nozik ipchalar - filamentlar orqali birikadi. 

Xulosa  qilganda,  endoteliy  hujayralari  mezenximadan  taraqqiy  etib,  qon  (yoki  limfa)  va 

to`qimalar  orasidagi  moddalar  almashinuvida  muhim  o`rin  tutadi.  Bu  jarayonda  endoteliy  hujay-

ralaridagi  yupqalashgan  qismlardagi  fenestralar,  hujayralar  orasidagi  yoriqlar  va  sitoplazmadagi 

pinotsitoz pufakchalar katta ahamiyatga ega.