Berdoq nomidagi qoraqalpoq davlat universiti

Mavzu: Mustaqillik davrida O`zbekiston Respublikasida siyosat va 
iqtisodiyotdagi tub islohotlarning amalga oshirilishi.       

---

 
147 
 
REJA: 
1. 
O`zbekistonning mustakillikka erishishi 
2. 
Yangi mustakil davlat  
3. 
Boshqaruv sohasidagi yangi islohotlar 
4. 
Iqtisodiyotdagi islohotlarning yangicha yuli 
TAYANCH  SO`ZLAR 
O`zbekistonda  tarixiy  geografiya  va  tarixiy  kartogra-fiya  tarakkieti-tarix,  tarixiy 
xotira va ma``naviyati-mizni boyitishda muxim xodisa ekanligi O`zbekiston ta-rixi 
buyicha  kartalar  nashri.  Dunyo  tarixi  buyicha  ilk  kartalar  nashri.  Kartalarning 
anikligi  va  xakkoniyli-giga    talablar  O`zbekistonda  tarixiy  geografiya  fani  ta-
rakkieti  vazifalari  O`zbekiston  Respublikasining  ta-rixiy  geografiyasi  (1991-
2001yillar). 
 
FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR 
1. 
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 
2. 
O`zbekiston Respublikasi. T,1994 yil 
3. 
I.Karimov "O`zbekistonning uz istiklol va tarak-kiet yuli. T,1993 yil 
4. 
I.Karimov.  O`zbekiston  iktisodiy  isloxotlarni  chukurlashtirish  yulida. 
T,1995yil 
5. 
I.Karimov. O`zbekiston XXIasr busagasida: Xavfsizlikka taxdid, barkarorlik 
shartlari va  tarakkiet kafolatlari. T,1997 yil 
6. 
Jo‟rayev N., FayzullaevT., Usmonov K. "Uzbekiston tarixi" T, 1998 yil 
7. 
O`zbekiston  milliy  entsiklopediyasi.  1-11-jildlar.  T,  2000-2006  yy.  2-jild.   
T, 2001 y. 3-jild T, 2002 y. 
 
XX  asr  intiqosida dunyoning  qariyb  uchdan  bir qismida  misli kurilmagan 
xodisalar sodir buldi. Sotsializm deb atalgan totalitar tuzum,kommunistik mafkura 
deb atali-shi zuravonlik va tazyikka asoslangan mafkura tanoz-zilga uchradi.  
Jahonga  yer  yuziga  xokimi-mutlokni  da``vo  etgan  sobik  (SSSR)jamiyat 
sifatida  parchalanib  ketdi.  Uning  tarki-biga  kirgan  ittifokdosh  respublikalar 
mustakil  davlat  makomini  oldilar.  Mustakillikka  erishish  goyasi  xalki-mizga 
azaldan meros. Bu xalkimizga ajdodlar orkali ming yilliklar ka``ridan bizgacha etib 
kelmokda.  
Prezident  I.Karimov  "Uzbek  millati  azaldan  uz  fik-ri-zikri,  uz  istikloli 
uchun kurashib yashagan. Bunga mo-ziy guvox Millatimiz tarixi xakidagi xakikat 
yurti-mizning fidoiy, uz yulidan maslagidan, suzidan kayt-maydigan farzandlariga 
ochilishi  lozim"deganda  ana  shu  xolatni  nazarda  tutadi.  Xalkimizning  uzok  tarixi 
uz  ut-mishida  ozodlik,istiklol  uchun  tinimsiz  kurash  olib  borganligidan  guvoxlik 
beradi.  

---

 
148 
 
Markaz  va  Respublikalar  urtasidagi  munosabatlar  to-bora  taranglashib, 
markaz  boshkaruv  kobiliyatini  yukot-gan  xar  bir  mintaka,  xar  bir  Respublika  uz 
xoliga  tashlab  kuyilgan  bir  sharoitda  tarixiy  vaziyatni  tugri  baxolay  bilish 
kobiliyatiga  ega  bulgan  O`zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.Karimov  oliy 
kengash sessiyasini chakirish va unda O`zbekiston mustakilligi xakida konun kabul 
ki-lishni talab kildi. 
Ana  shunday  vaziyatda  O`zbekiston  oliy  kengashining  XI1chi  chakirik 
navbatdan  tashkari  6  sessiyasi  1991  yil  31  avgustda  uz  ishini  boshladi. 
O`zbekistonning mustakil davlat deb e``lon kilinishida mazkur sessiya katta tarixiy 
axamiyat  kasb  etishini  alo-xida  ta``kidlash  lozim.  Unda  O`zbekiston 
Respublikasining davlat bayrogi tugrisidagi masalalar kun tartibiga kuy-ilib, kizgin 
muxokama kilindi.  
Oliy  kengash  sessiyasi  O`zbekiston  Respublikasi  davlat  mustakilligini 
e``lon  kilish  tugrisida  karor  kabul  kil-di.  Karorda  1  sentyabr  O`zbekiston 
Respublikasining mustakilligi kuni deb belgilansin va 1991 yildan bosh-lab bu kun 
bayram va dam olish kuni deb e``lon kilinsin deb kat``iy belgilab kuyilgan. 
O`zbekiston  Turkistonning  markaziy  kismida  joy-lashgan.  Uning  xududining 
asosiy  kismi  Amudare  bilan  Sirdare  urtasida  bulib,  mutadil  va  subtropik  iklim 
mintakalarida urnashgan.  
O`zbekiston  janubi  sharkda  Tojikiston  bilan,  sharkda  Kirgiziston  bilan, 
shimol  va  shimoli  garbda  Kozogiston  bilan,janubi  garbda  esa,Turkmaniston  bilan 
chegaradosh, janubda O`zbekiston torgina Surxon-Sherobod vodiysida Afgoniston 
bilan chegaradoshdir.  
Bu  yerda  Afgoniston  bilan  O`zbekiston  chegarasi  Amu-dare  orkali  utadi 
O`zbekistonning  maydoni  447,4  ming  kv.km  bulib,  Norvegiya,  Finlyandiya, 
Buyuk  Britaniya  va  Italiya  kabi  davlatlar  xududidan  maydonlarini  kushib 
xisoblasak xam ulardan turt martta kattadir.  
Respublikamiz  xududi  Shveytsariya  davlati  xududidan  un  martta  zieddir. 
O`zbekistonda  yangi  jamiyat  kurish  bora-sida  tajribalar  ortishi  bilan  Prezidentlik 
boshkaruvi  xam  rivoj  topib  bordi.  Bu  borada  1990-92  yillarda  amalga  oshirilgan 
ishlarni kursatish mumkin.  
Bu  davrda  prezidentlik  xokimiyati  bilan  ijroiya  boshkaruv  xokimiyati 
kushib yuborilib, prezident xuzu-ridagi vazirlar maxkamasiga aylantirildi. 1990 yil 
15 noyabrida prezident I.Karimov O`zbekiston xuzuridagi vazirlar maxkamasining 
tarkibini tasdiklash tugrisida farmon chikardi. Prezidentning ushbu farmoni asosida 
xalk  xujaligi  dexkonchilik  sanoati,xalk  iste``moli  mol-lari,  kurilish,  transport, 
ekilgi,  energetika,  umumikti-sod-moddiy  texnika  madaniyat  ishlari  komplekslari 
ishlariga ajratilib, uning raxbarlari belgilandi va ular vazirlar maxkamasi tarkibiga 
kiritildi.  

---

 
149 
 
1991  yil  sentyabr  oyidan  prezident  I  Karimov  "Biz  O`zbekiston  davlai 
milliy  siesat  yunalishlarini  va  strategiyasini  kamrab  oluvchi  keng  kulamdagi  va 
istik-bolga  muljallangan  dasturini  ishlab  chikdik  xamda  amalga  oshira  boshladik 
Bu 
siesatning 
ustuvor 
yunalishlaridan 
biri 
boshkarishning 
demokratik 
shakliga,umuminsoniy  kadriyatlarga  asoslanuvchi  real  mustakil  milliy  davlat-
chilikni karor toptirish" deb ta``kidlagan edi.  
O`zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  89  mod-dasida  shunday 
kayd  kilinadi  "O`zbekiston  Respublikasi  prezidenti  va  O`zbekiston  Respublikasi 
davlat  va  ijro  etuvchi  xokimiyat  boshligidir.  O`zbekiston  Respublikasining 
prezidenti  ayni  vaktda  vazirlar  maxkamasining  raisi  xisoblanadi".  Konstitutsiyada 
kuzda  tutilganidek,O`zbekiston  Respub-likasi  ijroiya  xokimiyati,  prezidentlik 
xokimiyati  va  Vazirlar  Maxkamasidan  iborat  Respublika  Prezidenti    qoshida  ijro 
etuvchi xokimiyati devoni tuzilgan bulib unga prezident rahbarlik qiladi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
150 
 
O‟zbekiston Respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta`lim 
vazirligi
 
 
 Qoraqalpoq davalt universiteti 
 
 
Tarix va arxeologiya kafedrasi 
 
 
 
 
TARIXIY GEOGRAFIYA 
 
Fanidan 
 
 
GLOSSARIYA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                                      
Nukus 
 
 

---

 
151 
 
 
Tarixiy geografiya fanidan glossariy 
Araks – grek manbalaridagi Amudorya 
Bag‟i 
– Iskandar davridagi Zarafshonning quyi ag‟isindag‟i qorg‟on. 
Vara – «Avesto» da devor bilan qorshalgan to‟rtburshakli makon. 
Varna – Zardushtiylikda dushmanlar yoshadigan viloyat. 
Gabaza  –  Dehqonabod  va  Darbend  oraligida  joylashgan  viloyat  (Qashqadorya  va 
Surxandorya viloyatlari) 
G‟azban – «Shohnoma» boyisha Turan bilan Erondi bo‟lib turadigan shegara. 
Doh – ko‟shmashi qabila. Sak Massagetlarning bir bo‟limi. 
Yabg‟u – XannanXonnan songi qabila yaki katta viloyat hukumdori.  
Zariasi – Baxtriya shahrining 2-nomi. 
Kavi – «Avesto» dagi el sardori  
Kavilar - Kaiyaniylar, «Avesto» va «Shohnoma» da hukumdorlar dinastiyasi. 
Kirapol – Kir II qurdirgan shahar 
qorabaxonalari
 U‟ratepa yonidagi Nartepa ornida 
joylashgan. 
Ksenippa – Quyi Qashqadorya 
oazisidagi
 qadimgi viloyat nomi. 
Nautaka –  Qashqadorya 
oazisi 
Sharqida joylashgan qadimgi viloyat. 
Numizmatika – Tengalarni o‟rganuvshi ilim. 
Oykumena – Yer sharining xalq yoshaydigan bolimi,shegaralari. 
Olduvay – Sharqiy Afrikada ilk insonning toshdan yoshalgan eng qadimgi qurallari 
topilgan g‟or. 
Oriy (Ariy) – Xerudid – Tojeen doryasi 
alabi
 viloyati. 
Piktografiya – tasviriy yozuvning bir turi 
Petroglif – qoyatoshtagi yozuv yoki tasvir 
 Smarqansa – Samarqanddagi sog‟d yozuvlarinda uchrashadigan nom. 
Totem – Qandayda bir qavmning muqqadas tutgan qavmi 

---

 
152 
 
 Xandek – Shahar atrofida qorg‟anish maqsadida qozib suv toltirilgan soy. 
Yaksart -  Hozirgi Sirdaryoning qaddimgi grek tarixchilarining asarlarindagi nomi.  
Otaliq – Shaxzodalarga tarbiyachi qilib tayinlanganlar.  
Amlok – davlat yerlari  
Devon  - Davlat boshqaruv 
mekemesi 
 
Devonbegi – davlatning finans – g‟azina ishlarinin boshqaruvshi kishi.  
Dinar – 4,235 gr oltin tenga. 
Daruvg‟a
 – Shahar va tuman hokimi,qorg‟anish 
boshligi
 
Kaabi – musulmonlarning Mekke shaharidagi muqaddas ibodatxonasi.  
Qozikalon – Davlatning sud ishlarini bajaruvshi shaxs.   
Qos harbiy a‟skeriy yurishlar vaqtidagi hukumdorlar makon joyi  
Qushbegi -  bosh vazir  
Mushrif  –  Xon  inom  etgan  buyimlari,harbiy  buyumlarni  tuzimga  oluvshi  soliq 
sistemlarini belgilaydigan shaxs. 
Mingboshi -  Qoqon xonligida bosh vazir va 
a‟skerbası.
 
Mustabidlik – Despotlik – mutloq hakimyatga asoslangan siyosiy tizim 
Radjalar – Hindistondagi kishi davlatlarning hokimlari. 
Islohat – Qandayda bir soxani tub tomiridan qayta tuzish,o‟zgartish. (Reforma) 
Tanop – taraflari 60 –
 izden
 iborat yer maydon.(Bu maydon 900 kv m teng. Tez – 
71 sm)  
Tarxonlik yeri  - har qanday soliqdan va jarimadan holi etilgan yerlar. 
Tanho – Katta xizamtkorlar uchun beriladigan mulk,pul. 
Tavochi – el hududidagi harbiylarnin yig‟uvshi shaxs 
Ark  – Qorg‟on,hukumdor saroyi,saroyga kirishdagi ulug‟ darvaza 
Vaqm – ibodatxona yerlari 
Orda – davlat hukumatining saroyi,rezidentsiyasi,turor joyi 

---

 
153