O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi muqimiy nomidagi qo‟qo‟n davlat pedagogika instituti “Boshlang`ich ta`lim metodikasi” kafedrasi

 
 1. Эга ва унинг ифодаланиши 
Гапда кесим билан боғланиб, шу кесимдаги қўшимчалар ифодалаган шахс-сонни 
билдирувчи ва ким? нима? қаер? сўроқларига жавоб бўладиган бўлак эга деб аталади.  
Одам (ким?) кўп, иш (нима?) кам. Атроф (қаер?) жимжит. 
Эга бош келишикда бўлиб, одатда, қуйидагича ифодаланади: 
1. От билан: Шамол гул ҳидларини атрофга таратди. 
2. Олмош билан: Улар тўгарак машғулотларига мунтазам қатнашадилар.
3. Ҳаракат номи билан: Ўқиш тугади. 

---

4. Отлашган сўзлар билан: 
а) сифат билан: Яхшилар кўпайсин, ѐмон қолмасин. 
б) сон билан: Икковимиз дала айландик. 
в) сифатдош билан: Ўқиган ўзар, ўқимаган тўзар.
г) равиш билан: Кўплар қатнашди. 
д) тақлид сўз билан:  Тўпларнинг гумбур-гумбури эшитиларди. 
е) модал сўзлар билан: Бор борича, йўқ ҳолича. 
5. Ибора билан:  Унинг юзига оѐқ қўйиш  ахлоқимизга зид. 
6. Синтактик бирликлар билан: Отларнинг отхонага олиб ўтилмагани Зиѐдиллани 
таажжублантирди. 
Айрим пайтларда тенг алоқадаги бир неча сўз ҳам бутунича ѐки бўлак-бўлак равишда эга 
бўлиб келиши мумкин: Отам билан акам бозорга кетишди.
Баъзан эга чиқиш келишигидаги сўзлар билан ҳам ифодаланиши мумкин. Бундай пайтларда 
ҳақиқий эга туширилган бўлиб, ундан олдин келаѐтган чиқиш келишигидаги сўз эга 
вазифасини ифодалайдиган бўлиб қолади: Унда ҳам бу китоблардан бор. Бу гапдаги ҳақиқий 
эгани тиклаш мумкин: Унда ҳам бу китоблардан бири бор. 
 
2. Кесим ва унинг ифодаланиши, турлари 
Гапнинг марказини ташкил этиб, тасдиқ-инкор, замон, майл, шахс-сон маъноларини 
ифодалаб, ҳукм билдирадиган ва гапнинг бошқа бўлакларини (эга, тўлдирувчи, аниқловчи, 
ҳол) ўз атрофига бирлаштириб келадиган бўлак кесим деб аталади. Кесим нима қилди? нима 
қилади? нима қилар? қандайдир? (у) ким? (у) нима? (у) нечта? сингари сўроқларга жавоб
бўлади. Сафаров айтган гапларни ҳаммамиз тушундик. Ҳаво майин, осмон тип-тиниқ.
Кесим гапнинг мазмуний марказини ташкил этади, шу сабабли бошқа бўлаклар 
қатнашмасдан ҳам кесим орқали гап ҳосил қилиш мумкин: Келяпти. Борамиз. 
Кесим ифодалаган ҳукм икки хил (тасдиқ ва инкор) бўлганлиги учун кесим ҳам т а с д и қ
кесим ва и н к о р кесимга ажралади: Мен бордим. Мен бормадим. Агар гап таркибида сира, 
асло, ҳеч, зинҳор, бирорта ҳам сўзлари иштирок этган бўлса, кесим ҳам инкор шаклида бўлади.
Кесимлар мустақил ва номустақил турларга бўлинади. Шарт майлидаги феъллар, равишдош 
шакллари билан ифодаланиб, қўшма гап қисмларидан бирининг кесими бўлиб келган шакллар