Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

8.2. ЎСИМЛИКЛАРНИНГ ЎСИШИГА ТАШҚИ 
ШАРОИТ ОМИЛЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ 
Ўсимликларнинг ўсишига ташқи шароитнинг жуда кўп омиллари таъсир 
этади. Чунки ўсимликларнинг яхши ўсиши 
учун етарли даражада 
ҳарорат,ёруғлик,намлик, газлар таркиби, минерал озиқланиш ва бошқалар талаб 
этилади. 
ҲАРОРАТ. Ўсимликларнинг ўсишига энг фаол таъсир этадиган 
омиллардан бири ҳароратдир. Кўпчилик ўсимликларнинг ўсиш тезлиги ҳарорат 
О дан 35
0
гача ўзгарганда Вант-Гофф қонунига буйсунади. Лекин ҳарорат 35-
40
0
С дан ошгандан кейин ўсиш тезлиги ҳам пасаяди. Умуман ўсишга нисбатан 
ҳам ҳароратнинг учта кардинал нуқтаси бор : 1) минимал, 2) оптимал, 3) 
максимал. Бу нуқталар даражаси ўсимликларнинг турларига боғлиқ. 
Қуйидаги жадвалда айрим ўсимликларнинг уруғларининг униб чиқиши 
учун ҳарорат даражалари келтирилган (0
0
С ). 
Ўсимликларнинг 
номи 
 
Минимал 
 
Оптимал 
 
Максимал 
Арпа, сўли,
буғдой 
Кургабоқар 
Маккажўхори 
Ошқовоқ 
Қовун, бодринг 
Ғўза 
0 - 5
5 - 10 
5 - 10
10 -15
15 - 18
10 – 12 
25 - 31 
31 - 37 
37 - 44 
37 – 44 
31 – 37 
25 – 35 
31 - 37 
37 - 44 
44 - 50 
44 - 50 
45 - 50 
40 - 46 
Ҳароратнинг минимал ва максимал нуқталарида ўсиш энг паст даражада 
бўлади ёки тўхтайди. Лекин нобуд бўлмайди. Ўсишнинг тўхтаб қолиши узоққа 
чўзилганда ўсимлик касалликка чалиниши ёки аста-секин нобуд бўлиши 

---

164 
мумкин. Оптимал ҳарорат даражаси ўсишнинг энг фаол бўлишини 
таъминлайди. 
Ўсимликлар ҳароратга бўлган муносабатлари асосида бир неча гуруҳга 
бўлинади : 1) иссиқсевар ўсимликлар - минимал ҳарорат даражаси 10
0
С дан 
юқори, оптимал 30-40
0
С атрофида, 2) совуқа чидамли ўсимликлар - минимал 
ҳарорат 0 дан то 5
0
С ва оптимал - 25-31
0
С. 
Лекин айтиш лозимки ўсишни энг фаол таъминлайдиган физиологик 
оптимал ҳарорат ҳамма вақт ҳам самарадор бўлмайди. Чунки ўсишнинг энг тез 
бориши доим ҳам соғлом ва бақувват ўсимлик олиш деган гап эмас. Аксинча 
кўпорганик моддалар сарф қилиниши натижасида ўсимликлар кучсиз бўлиб 
қолиши мумкин. Шунинг учун ҳам ўсишни таъминловчи соф физиологик 
оптимум ўсимликнинг ўсиш ва ривожланишини энг бақувват ўсимлик 
олинишини таъминловчи гармоник оптимумдан фарқ қилади. Бу ҳарорат 
даражаси физиологик жараёнларнинг бир текисда фаолланиши учун шароит 
яратади.