Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

ЎСИШ ХИЛЛАРИ. Ўсимликларнинг ҳайвонлардан энг муҳим фарқи 
шундаки улар бутун онтогенези давомида ўсади. Олий, кўп ҳужайрали 
ўсимликларнинг ўсиши ҳужайраларнинг бўлиниши ва ўсиши, янги органлар ва 
тўқималарнинг 
ҳосил 
бўлиш 
жараёнларининг 
йиғиндисидан 
иборат. 
Ўсимликларнинг ўсиши эмбрионал тўқималарда - меристемада содир 
бўлади,чунки у ерда ҳамма ҳужайра бўлиниш хусусиятига эга. Поя ва 
илдизларнинг бўйига ўсишини таъминловчи меристема уларнинг учки 
қисмларида жойлашган бўлади (72 - расм). Илдизларнинг ўсиши уларнинг 
учида, 1 см дан ошмайдиган жуда калта қисмида содир бўлади. Бу қисми 
одатда илдиз қини билан муҳофаза қилинади. Пояларнинг ўсувчи 
қисми,илдизга нисбатан анча узун 2-30 см гача бўлади. Поя ва илдизлар бутун 
онтогенези давомида ўсади. Масалан, дарахтлар бир неча юз ва минг 
йилларгача ҳам ўсади. 
Поя,новда ва илдизларнинг ўсиши апикал ўсиш дейилади. Чунки бу 
апикал меристема (апекс - ўсиш нуқтаси) ҳисобига содир бўлади.
Ўсимликларнинг энига ўсиши латерал (ён) меристема ҳисобига содир бўлади. 
Бунга камбий перицикл ва феллоген киради. 

---

161 
72 - расм. Пиёз илдизининг учки қисми. 
А - умумий кўриниши, Б - меристематик 
ҳужайралар, 1 - илдиз қини, 2 - бўлиниш 
зонаси, 3- вакуола, 4 - хондриосомалар 
Камбий ҳужайраларининг бўлиниши ва ўсиши натижасида ксилема ва 
флоэма элементлари пайдо бўлади. Ксилема элементлари флоэмага нисбатан 
анча кўп бўлади. Аксарият бир паллали ўсимликларнинг баргида ўсиш зонаси 
баргларнинг тубида жойлашган бўлади ва шу асосида ўса бошлайди. Лекин 
кўпчилик икки паллали ўсимликлар ўсимликлар баргининг ўсиши бундан фарқ 
қилади. Бу баргларнинг бутун юзасидаги ҳужайралар маълум давргача ўсиш 
қобилиятига эга бўладилар (73 - расм). Баргларнинг ўсиши доимий характерга 
эга эмас, яъни улар тез вақтда муайян катталикка етиб, ўсишдан тўхтайдилар. 
73 - расм. Тамаки баргнинг ўсиш схемаси 
Шундай қилиб, мофогенез ўсимликларнинг шаклланиши,эмбрионал 
ҳужайралар (цитогенез), тўқималар (гистогенез) ва органлар (органогенез) нинг 
ҳосил бўлиши,ўсиш ва ривожланишни ўз ичига олади.