Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

НУТАЦИЯ ҲАРАКАТЛАРИ. Табиатда бошқа ўсимликларнинг танасига 
ўралиб ёки чирмашиб ўсувчи ўтчил ўсимликлар мавжуд. Бундай ҳаракатга 
нутацион ҳаракат дейилади. Бу группага кирувчи ўсимликларнинг ўсиш 
нуқталаридаги доиравий ҳаракат, поянинг ички ва ташқи томонларининг бир 
меъёрда ўсмаганлиги натижасида содир бўлади. Айниқса доиравий нутация 
чирмашиб ўсувчи ўсимликларнинг (печак ўтлар, зарпечак, лианалар ва 
бошқалар) пояларида яхши ҳаракатланади. Бу ўсимликларнинг бир марта 
айланиш узунлиги 2 дан то 12 соатгача давом этиши мумкин. Кўпчилик 
лианалар чапга, яъни ўсиш нуқталари соат стрелкасига қарама-қарши ўсади. 
Бошқа группалари эса ўнгга - соат стрелкасининг йўналиши бўйича ўралиб 
ўсади. Нутацион ҳаракат қилувчи ўсимликларнинг кўпчилиги ёруғлик 
энергиясидан самарадор фойдаланадилар. Чунки бу ҳаракат натижасида улар 
бошқа энг баланд ўсимликларнинг танасига чирмашиб энг, юқори қисмгача 
кўтарилади. 
8.7. ЎСИМЛИКЛАРНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ 
 
Ўсимликларнинг 
ҳаётий 
цикли 
(онтогенези) 
тухум 
ҳужайранинг 
уруғланиши ва зиготанинг ҳосил бўлишидан бошланади ва то табиий 
ўлишигача давом этиб, мустақил ривожланиш жараёнларини ўз ичига олади. 
Ҳаёт циклининг бошланиши асосан вегетатив органларнинг ўсиш жараёнлари 
билан характерланади. Кейин вояга етиш, кўпайиш охирида қариш ва ўлиш 
билан якунланади. Умуман бу циклнинг асосини ўсиш ва ривожланиш ташкил 
этади. Ўсимликнинг ўсиши асосан унинг массаси ошишидан ва поя, барг, илдиз 
каби вегетатив органларнинг такрор вужудга келишидан иборат бўлади. Бу 
органларнинг асосий вазифаси ўсимликларда органик моддалар тўплаш ва 
репродуктив органлар ҳосил бўлиши учун шароит яратишдан иборатдир. 
Ривожланиш жараёнида эса ўсимликлар танасида бирин-кетин кечадиган 
сифатий ўзгаришлар содир бўлади. 
Олий ўсимликларнинг ҳаёт циклини тўрт босқичга бўлиш мукин: 
1) эмбрионал, 2) ювенил (ёшлик), 3) репродуктив (вояга етилиш ва 
кўпайиш), 4) қарилик (ёки табиий ўлим). 

---

183