Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti

Almashinish-parchalanish  reaksiyasi.  Suvli  eritmalarda  sovun  almashinish 
reaksiyasiga  kirishishi  mumkin.  Masalan,  natriyli  sovunni  kaliy  karbonat  bilan 
ishlanganda, u qisman kaliyli sovunga o‘tadi.  
2RCOONa + K
2
SO
3   
        2RCOOK  + Na
2
SO
3
 
Natriy karbonat bilan kalsiyli sovunga ta’sir qilinganda, u natriyli sovunga aylanadi. 
(RCOO)
2
Ca + Na
2
CO
3
 = 2RCOONa  + CaSO
3 
 
Sovun  polimorfizmi.  Sovunlarni  ishlab  chiqarish,  qayta  ishlash  usullariga  ko‘ra 
ularda bir necha polimorf turlanish sodir bo‘ladi. Ular shakli va kristallarning kattaligi 
bilan farqlanadi va har xil qattiqlik, zichlik, eruvchanlik, Ter kabi xususiyatlarga ega 
bo‘ladi. 
Sovunlarda 

,

,

  va 

 polimorf turlanish bo‘lishi aniqlangan. 
Tovar holidagi  sovunlarda 

,

,

  -  fazalar  aralashmasi  aniqlangan. 

  oson   

 
fazaga aylanadi.  

  -  modifikatsiya  sovunni  sekin  sovutishda  (

  70
0
  C)  yoki  sovuq  sovunga 
mexanik  ishlov  berilganda  hosil  bo‘ladi.  Sovunlar 

  -  modifikatsiyada  yuqori 
eruvchanlik, yaxshi ko‘piklanish xususiyatlariga ega. U 

  va  

  - fazaga ko‘ra qattiq, 
nam  tortishi  kam,  kam  sarflanadigan  bo‘ladi.  Tarkibida 

  -  faza  bor  sovunga  ko‘ra, 
ustida  shilimshik  qatlam  paydo  bo‘lmaydi,  sovuganda  sovun  o‘z  shaklini  saqlab 
qoladi, yoriq paydo bo‘lmaydi va qatlamlarga ajralib ketmaydi. 

  modifikatsiya  70
0
C  dan  oshiq  haroratga  chidamli  bo‘ladi.  Mexanik  qayta 
ishlashda 

-modifikatsiya 

-modifikatsiyaga 
aylanadi. 

-modifikatsiyadagi 
sovunning  ko‘piklanishi  past,  erish  tezligi  baland  emas, 

-fazadagi  sovunga  ko‘ra 
yumshoqroq. 

-modifikatsiya 
past 
haroratlarda 
hosil 
bo‘ladi  (30
0
C).

- 
modifikatsiyadagi  sovun 

    va 

  fazalar  orasidagi  o‘rinni  egallaydi.  Vakuum  – 

---

 
139 
quritish  uskunasida  sovun  olinganda,  tez  quritish  natijasida  birinchi 

  -faza  paydo 
bo‘ladi va tezlik bilan 

-modifikatsiyaga aylanadi.  Bu hol vakuum-quritishdan  oldin 
sovun  120-160
0
C  gacha  qizdirilganda  tezlashadi.  Mexanik  ishlov  berish  (sovunni 
ishqalash,  aralashtirish,  presslash,  reshetkali  mayda  teshiklardan  siqib  chiqarish) 
belgilangan sharoitlarda (sovun massasining harorati, zichlashdagi bosim) sovunda 

- 
modifikatsiyani ko‘proq hosil bo‘lishiga olib keladi.