Microsoft Word Сопорбоева Севара бми

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

24 

 

II.BOBSHARQ MUTAFFAKIRLARI  IJODIDA EKOLOGIK TARBIYAGA 

OID QARASHLARINI O’RGANISH HAMDA TAHLIL QILISH. 

2.1. Abu  Nosir  Farobiyning va  Abu Ali Ibn Sino ekologik tarbiyaga doir 

g’oyalarini  ta’lim jarayoniga joriy etishning usullari. 

Abu  Nasr  Farobiyning  ham  ekologik  tarbiyaning  rivojlanishida  o’ziga  xos 

o’rni  bor,  uning  “Hindiston  dorilari    va  dorivor  o’simliklari”,  “Inson  a’zolari 

haqida  risola”,  “Hayvon  a’zolari    haqida  so’z”  kabi  asarlari  alohida  ahamiyatga 

ega.  U  Yevropa  olimlaridan  bir  necha  asr  avval  fiziologiya  faniga  ilmiy  asos 

solganligining  o’ziyoq  jahon  ilm-fani  tarraqiyoti  beshigini  kimlar  tebratganini 

isbotlab turibdi.   

Har    qanday    jarayon    o’z    natijasiga    erishishga    qaratilgan    qonuniy    va 

izchil harakatlar jamidan iborat bo’ladi. 1991  yil  O’zbekiston  mustaqil  bo’lishi  

bilan  milliy  ong, mahnaviyatimiz  manbai  tarixiy  -  madaniy  qadriyatlarimizni  

o’rganish    va  tiklashga    musharraf    bo’ldik.    Bu    esa    tarixni,    ota-bobolarimizni  

bilishga katta ta’sirini ko’rsatmoqda. Ko’rinib turibdiki, xar bir davrda ilm-fanga , 

manaviyatga,  madaniyatga  va    ta’lim-tarbiyaga   o’zlarining   xissalarini    qo’shgan  

olimu    fuzololar,  shoirlar  yetishib  chiqqan.Birinchi  Prezidentimiz  Islom Karimov 

aytganlaridek  ―“Tarixiy  xotirasiz  kelajak  yo’q’’.Hayot    rivojlanib    borar    ekan  

har  bir  sohada  tarixga  nazar  solmasdan turib,  ya’ni  o’tgan  davrda  kelajakni  

ko’ra  olish  juda  mushkul  jarayon xisoblanadi. [1] 

Bu    hatti-harakatlarnig    barchasi    mamlakat    farovonligini  yuksaltirish    va  

komil  inson  ta’lim-tarbiyasiga  jiddiy  e’tibor  qaratish bilan boliq masalalardan 

biridir.  Tarbiya  jarayonining  eng  asosiy  natijasi  har  tomonlama  kamol  topgan 

shaxsni    shakllantirishdan    iboratdir.      Bu    jarayon    ikki    tomonlama    bo’lib 

uyushtirishni    va    rahbarlikni    ham,    tarbiyalanuvchi    shaxsning    o’zi    aktivlik 

ko’rsatishni    ham    talab    etadi.    Chunki    u    tarbiyaning    umumiy    maqsadlarini 

amalga    oshirish    dasturini    ishlab    chiqadi,    tarbiya    formalari,    metodlari    va 

usullarini  asosli  tarzda  tanlab  oladi  va  tadbiq  etadi.Sharq    mutafakkirlari    ijodida  

ekologik  tarbiyani  bitiruv  ishida tadqiq  qilish  aynan  ularni  yaratib  qoldirgan  

ta’limotlarini    o’qish    shu  orqali    bilimlarimizni    boyitib    borish    ularni    ta’lim-

---

25 

 

tarbiyaga    doir  ayniqsa,    ekologik    tarbiyaga    oid    qarashlarini    imkon    qadar  

o’zlashtirish  hamda    keyinchalik    kelgusi    avlodlarga    uqtirib    borish      kabilarni  

bitiruv  ishining    asosiy    yo’nalishi    qilib    belgilab    olishimiz    ham    fikrimizning 

yorqin dalilidir.   

Yurtga,  vatanga  muhabbat,  insonparvarlik  tuyg’ulari  xalqimizning  qon-

qoniga  singib  ketgan  azaliy  xususiyatdir.  Ana  shu  noyob  insoniy fazilatlarni 

asrab, avaylash va yanada takomillashtirish, farzandlarimizni ozod  va  demokratik  

O’zbekistonning  munosib  o’g’il  -  qizlari  qilib tarbiyalash  masalasi  ma’naviyat 

va  atrof-muxitga  nisbatan  mehrli  qilib  tarbiyalash    sohasidagi    ishlarimizning  

asosiy yo’nalishini tashkil etmoi kerak. Yoshlar  tarbiyasida  ekologik   tarbiyaning  

axamiyati  yuqori  bo’lib,  undan    oqilona    foydalanish,    tarbiyalanuvchilarni  

vatanparvarlik,  rostgo’ylik,    xalqsevarlikka    o’rgatish    kerak    bo’ladi.    Aslida  

olganda    ahloq  mahnaviyatning  o’zagi.  Inson  axloqi  shunchaki  salomalik  xush 

muomaladagina iborat emas.  

Ahloq  bu  insof  va  adolat  tuyg’usi,  imon,  halollik  deganidir.Qadimda 

ajdodlarimiz komil inson haqida butun bir ahloqiy talablar majmuasini  zamonaviy  

tilda    aytsak,    sharqona    axloq    kodeksini    ishlab  chiqqanlar.Ushbu  misol  qilib 

aytish  kerakki,  sharq  tarbiyasida  islom  dinining  roli    muhimdir.    «Islom    dini-bu  

ota-bobolarimiz  dini,  u  biz  uchun  ham iymon,  ham  ahloq,  ham  diyonat,  ham  

mahrifat   ekanligini    unutmaylik.    Ana  shu    ma’rifatli    kishilarimiz    jon-jon    deb  

qabul    qiladigan   va   yaxshi  o’gitlarga    amal    qiladilar.    Mehr-oqibatli,    nomusli,  

oriyatli    bo’lishiga  izzat-ehtirom  tushunchalariga  rioya  etishga  harakat  qiladilar». 

Islom  dini  har    qanday    davrda    ham    insonlarni    poklikka    undagan,    yaxshi  

xislatlarni  ko’paytirib    yomon    xislatlardan    xalos    etishga    chorlagan.    Shular  

qatorida  islom    dini    boy    bo’lishning    bir    qancha    sirlarini    ham    o’zida 

mujassamlashtiradi.    Jumladan,    hadisdan:    «Chorva    boqinglar    chunki    u 

barokatdir» deb aytilishi bejiz emas albatta allomalar ijodiyotinig o’ziga xos  jixati  

ham  shundaki  ular  o’sha  zamonlarda  ham  islom  dini  g’oyalari asosida ilmiy 

va  mahrifiy  bitiklarini  yozishganlar.Ekologik    tarbiyaning    asosiy    tushunchasi  

barkamol  shaxsni  ekologik bilimli,  ko’nikma  va  malakalar  bilan  qo’rollantib  

---

26 

 

yoshlarni    tejamkrolik  g’oyalari  asosidagi  ongli  munosabatini  shakillantirishdan 

iborat.  

 Abu  Nasr  Farobiyning  ta’kidlashicha,  tarbiyalash  va   o’qitish  jarayoni 

(natijasida)    odamda    muayyan    shaxs    sifatlari    shakllantiriladi.    Shaxsni 

tarbiyalash  va  o’qitish  orqali  o’zida  oldin  bo’lmagan  ma’naviy  intellektual 

sifatlarga    ega    bo’ladi.    Bu   hol   shaxsning    umri    mobaynida    uzluksiz    davom 

etadi  va  uning  intellektual  salohiyatli  bo’lib  yuksalishiga  olib  keladi.Sharq  

mutafakkirlari    ijodiyotni    o’rganish    orqali    ekologik  tarbiyaning    axamiyati    va  

amaliyoti    taraqqiyotida    bu    jarayonning      nazariy  asoslari,  tadqiqot  metodlari,  

ilmiy    xulosalarni    aniqlash,  tahlil    qilish,  hamda  umumlashtirish  usullaridan 

foydalaniladi.Sharq  mutafakkirlar  ijodiyotida  ekologik  tarbiyani  yoshlar  ongiga 

singdirishning    muhim    yo’nalishlaridan    biri    shundaki    barcha    ta’lim 

muassasalarida    allomalarning    milliy    merosidan    oqilona  foydalanishning  

tashkiliy    -    ekologik    mexanizmlarini    takomillashtirishni    o’ziga    xos  

xususiyatlarini    zamonaviy    usullaridan    foydalanishda  yangicha    yondoshuvlar  

asosida  o’quvchilar  ongiga  singdirish  ekologik tarbiyaning ustivor masalalardan 

biri ekanligani belgilab beradi. Sharqda  ham  azaldan  farzand  tarbiyasiga  katta  

e’tibor  bilan  qarab kelingan.  

 Ma’rifatparvar    bobomiz      Abu    Nasr    Farobiy    uning    inson  kamoloti 

haqidagi  ta’limoti  ta’lim-tarbiya  sohasida  katta  ahamiyatga  ega.  Abu    Nasr  

Farobiy    mashhur    mutafakkir    allomalardandir,    u    ilmiy  ma’rifiy    g’oyalarni  

asoschisi    va    yaratuvchisi    hamdir.    Shular    qatorida  tarbiyani  ham  oldingi 

o’rinlarga chiqarib talqin qilgan allomalarimizdan hisoblanadi.  

Abu  Nasr  Farobiy   o’rta  asr  ijtimoiy-falsafiy  fikr  taraqqiyoti mutafakkir  Abu  

Nasr    Forobiy    nomi    bilan    bog’liq.    Mashhur    yunon  faylasufi  Arastudan  keyin 

Sharqda o’z bilim, fikr doirasining kengligi bilan  nom  chiqargan  Forobiy  yirik  

mutafakkir  -  «Muallimi  soniy»  -«Ikkinchi muallim» deb ataydilar.Abu Ali  Ibn 

Sino  tibbiyot  ilmini  rivojlantirish  bilan  bir  qatorda  u    yosh    avlodni    komillikka  

eltuvchi    birqancha    tarbiyaga    oid    izgu-ishlarni  yaratib    kelganligi    bilan    itirof  

etiladi.    U    tejamkorlik,    mulkni    asrash,  mehnatkashlik    sirlari,    axloqlilik,  

---

27 

 

odoblilik,    jismoniy    va    huquqiy  tarbiyani    bir    qancha    xususiyatlarini  ilmiy 

jihatdan  asoslab berganligini uning ta’limotlarida ko’rish mumkin. Ibn  Sino  kabi  

o’tkir    gavhar    sohiblarini    ijodini    o’rganish    bilan  birgalikda    kollej  

o’quvchilariga    o’qitishning    yangicha    usullar    bilan    yangi  pedagogik  

texnalogiyalar  asosida  o’qitish  va  yoshlarni  ongiga  singdirish bugungi  kunning  

asosiy  talabidir.  Shuningdek,  ekologik  tarbiyaning mohiyati va ro’li to’g’risida 

gapiradigan  bo’lsak  ekologik  tarbiya  -  bu  shaxsga  nisbatan    mulkiy    ongni,  

ekologik    munosabatlarni,    jamiyatni    ekologik  qonuniyatlariga    itoatkor    xulq-

atvor    ko’nikmalari    va    odatlarini  shakllantiruvchi    uyushgan,    aniq    maqsadni  

ko’zlagan  holda  ifodalanishidir. 

  

Ekologik  tarbiyani  bolaning  kichik  yoshidan  boshlab  amalga  oshira 

boshlash, Atrof muxit bilan bog’lik  axborotlarning  birinchi  darajali  tus  olishiga  

erishish,  shaxsning    umumiy    dunyoqarashi    va    ijtimoiy    yo’naltirilganligining 

tarkibiy  qismi  tarzida  ekologik  qarashlariga  asoslanishi  zarurdir.Sharqda  «Shayx 

ar-Rais»  nomi  bilan  mashhur  bo’lgan  allomalardan  biri  o’rta    asr    buyuk  

mutafakkiri  Abu  Ali  ibn  Sinodir.  Ibn  Sino  ham  boshqa zamondosh  qomusiy  

olimlar    qatori    matematika,    astronomiya,    fizika,    kimyo,    biologiya,    tibbiyot,  

dorishunoslik,    ruhshunoslik,    fiziologiya,    falsafa,  filologiya,    ta’lim-tarbiya  

sohalarida    ijod    etgan    va    dunyoga    mashxur    yirik  asarlar  meros  qoldirgan 

olim.Allomadan  keyigi  avlodlarga  250  dan  ortiq  ilmiy  asar  boy  meros bo’lib 

qoldi.Abu  Ali  ibn  Sinoning  «Al-Qonun»,  «Donishnoma»,  «Ash-Shifo»,  «An-

Najot»  kabi asarlari shular jumlasidandir. 

Ma’lumki,    Ibn    Sino    ham    boshqa    mutafakkirlar    kabi    o’zinnng    ta’lim-

tarbiyaga    oid    qarashlarini    ijtimoiy-falsafiy    qarashlari    bilan    bog’liq  xolda 

ifodalagani,    maxsus    risolalar    talqin    etgan.    Shuningdek    fanlarni  tasnif  etadi. 

Bunda  u  birinchi  o’ringa  tibbiyot  fanlarnni  qo’yadi.  Abu  Ali  ibn  Sinoning 

tog’larning  paydo  bo‘lishi,  yer  yuzasidagi  tabiiy  jarayonlarning  davrlar  o‘tishi 

bilan  o‘zgarishiga  oid  g’oyalari  pedagogika  fanining  rivoji  uchun  muhim 

ahamiyatga ega bo‘ldi.  

---

28 

 

Tashqi  muhitning  odamlar  tanasiga  ko‘rsatadigan  ta’siri,  ular  solig’ini 

saqlash,  parhez,  shaxsiy  gigiena  to‘g’risidagi  fikrlar  alloma  tomonidan  yaratilgan 

“Tib  qonunlari”  asarining  bosh  g’oyalari  sanaladi.  Allomaning  inson  tanasida 

kasalliklarni  keltirib  chiqaruvchi  omillardan  biri  suv,  yer  va  havoda 

mo‘tadillikning  buzilishi  bilan  bog’liqligi,  yashash  joylarining  torligi,  ozoda 

bo‘lmasligi, yuqumli ( chechak, vabo isitmasi, yiring, toshma kabi) kasalliklarning 

tez  tarqalishi  uchun  qulay  sharoit  yaratishi,  yuqumli  kasalliklarning  aholi  zich 

joylashgan joylarda havo va boshqa omillar orqali yuqishiga doir o‘gitlari bugungi 

kunda  ham  muhim  ijtimoiy-tibbiy  ahamiyatga  egadir.  Mutafakkirning  “Agar 

havoda chang va g’ubor bo‘lmaganida edi, inson ming yil umr ko‘rgan bo‘lar edi” 

degan  mashhur  iborasi  esa  o‘quvchilarda  havoni  ifloslantirmaslik,  atrof-muhitni 

ozoda  saqlash  va  tabiatga  ziyon  etkazmaslik  ko‘nikma  va  malakalariga  ega 

bo‘lishlariga yordam beradi. 

Olimning fikricha, inson tabiatdan moddiy hayot manbalarini o‘zlashtiribgina 

qolmay,  balki  ruhiy  va  jismoniy  quvvat  ham  oladi.  Shuningdek,  u  ayrim 

kasalliklarni  davolashda  tabiiy  manbalar,  xususan,  qum,  tuproq,  suv  va 

o‘simliklardan foydalanish zarurligini uqtirib, zarur tavsiyalar beradi. 

Falsafani  esa  ikki  guruhga,  ya’ni  nazariy  va  amaliy  guruhlarga  bo’ladi. 

Nazariy guruh kishilarni  o’zidan  tashqaridagi  borliq  holati  haqidagi  bilimlarni 

egallashga  yo’llasa,  amaliy  qism  bizga  bu  dunyoda  nimalar  qilish kerakligini 

o’rgatadi,  deydi.Ubirinchi  guruhga  etika,  iqtisod,  siyosatni  kiritadi.  Ikkinchi 

guruhga  fizika,    matematika,    metafizika,    dunyo    qonuniyatlarini    o’rgatuvchi  

barcha  fanlarni  kiritadi.Inson  yashab  turgan  ijtimoiy  muhitida  hissiy  va  ma’naviy 

talablarni  ajratib    olishi    va    yosh    avlod    har  tamonlama    rivojlanishlari    uchun  

Sharq  mutafakkirlarning    ma’naviy-ma’rifiy    qarashlarini    va    ularni 

imkoniyatlarini  to’liq  o’rganib  chiqish,  bu  imkoniyatlar  asta-sekin  inson fe’l-

atvoriga  xos  xislatga  aylana  boradi.  Shunday    ekan,    o’quvchi      shaxsini  

shakillantirish  murakkab  ishligini  va bularning  barchasi  jismoniy  mehnat  sarf  

qilish    orqali    amalga  oshirilishini    hamda    insot    sog’lom    fikrlash    uchun  

avvalambor    jismonan  baquvvat  va  sog’lom  bo’lishi  kerakligini  aytib  o’tadi. 

---

29 

 

Tarbiya va  uni  turlarini  mazmuni  hamda  mohiyati  to’g’risida  gapirar ekan.  U  

ekologik    tarbiya    shaxsni    har    tomonlama    rivojlantirish    tizimidagi    o’z  

vazifasini    bajarish    bilan    birga,  quyidagi  asosiy  yo’nalishlarni  belgilab  oladi. 

Ular: -atrof- muxit     haqidagi  bilimlarni     o’zlashtirish   va   bu  haqdagi   g’oyalar  

bilan    insoni      chiniqtirish    hamda    shu    orqali  tarbiyalanuvchilarni  ongini 

rivojlanishiga yordam berish;  

-tabiiy resurslarni asrab-avaylash  ;  

-tabiatda  bo’lib  turadigan  turli  jarayonlar    haqidagi  ma’lumotlardan  xabardor 

qilish; 

-yosh  avlodni  mehnat  qilish  orqali  oldiga  qo’ygan maqsadlariga erishishlarini 

rag’batlantirish; 

-mehnatni  samarali  tashkil  qilishni  uqtirish  va  ongida tarkib toptirish; 

-yosh    avlodlarni    haqiqiy    chidamli,    bardoshli    va    kuchli  xarakterli  shaxslar 

sifatida rivojlantirish; 

-bilimli  va  sog’lom  ruhda  tarbiyalashni  anglab  yetishlari uchun  shart-sharoitlar  

yaratib  berish  kabilarni   yosh  avlodlarda uqtirib borish . Ekologik  tarbiyaning  

vazifasi    atrof  muxit    va    tabiiy  resurslarga    nisbatan    yoshlarda    to’g’ri  

munosabatni    shakllanishiga    yordam  berishdir.    Bunda    ko’proq    ko’rgazmali   

vositalar,    ongni    shakllantiruvchi  usullardan    va    odatlantirishga    qaratilgan  

tarbiyaviy    yo’nalishlardan  samarali  foydalanishni  yo’lga  qo’yish  zarur.Ali    Ibn  

Sino    tibbiyot    ilmini    mukammal    darajada  o’zlashtirib  dunyoga  davrii  ketgan  5 

tomli-«Tib   qonunlari»   asarini  barcha  mamlakat  xalqlari  shu  kunga  qadar dastur 

sifatida  qo’llab  kelmoqdalar.  Alloma  yoshlarda  sog’liqni  saqlashning  eng  muhim 

omillari sifatida quyidagilarni e’tirof etgan: 1) badan tarbiya; 2) to’g’ri ovqatlanish 

va dam olish; 3) yetarli va samarali bo‘lgan uyqu . 

U badan tarbiyani kishining yoshiga,  salomatligiga va kasalligiga qarab, turli 

usullarda  o‘tkazish  kerakligini ta’kidlaydi.  Ayniqsa, bolalik, o‘smirlik,  yigitlik  va 

qarilik davrida kishi jismoniy mashg’ulotlarga turlicha munosabatda bo‘lish kerak. 

Abu  Ali  ibn  Sino:  “Jismoniy  mashq  kishini  ketma-ket  chuqur  nafas  olishiga 

majbur  qiladigan  ixtiyoriy  harakat”  ekanligini  qayd  etgan  holda  muntazam 

---

30 

 

ravishda  badan  tarbiya  bilan  shug’ullangan  kishiga  dard  yaqin  yo‘lamasligi, 

tabibga ham, dori-darmonga ham muhtojlik sezmasligini aytib o‘tadi. 

Abu  Ali  Ibn  Sinoning  atrof  muhitning  inson  organizmiga  ko‘rsatadigan 

ta’sirlari  va  inson  salomatligini  saqlashga  oid  qarashlaridan  pedagogikada 

foydalanish  amaliyahamiyat  kasb  etadi.  Fan    va    texnika    taraqqiyoti  

mutaxassislikka    nisbatan    yuksak    talablar  qo’ymoqda.    Bu    hol    o’quvchilarni  

mehnatga    tayyorlash,    unga    o’rgatish    yo’l    va  vositalarini    takomillashtirishni  

taqozo  qilmoqda.  Bu  esa  o’quvchilarni oilaga  sadoqat  va  milliy  g’urur  bilan  

shakillanishlarini    o’qitishning  zamonaviy  ko’rinishlarini  o’zlashtirini  nazarda 

tutmoqda. 

Abu Ali Ibn Sinoning fikricha insoni har tamonlama komillik sari intilmoqchi   

bo’lsa    u    har    tomonlama    tarbiyalanmog’i    muhim    masalalardan  hisoblanadi. 

Ayniqsa,  axloqiy  jixatdan    tarbiyalanganlikni  yetakchi  o’ringa  ko’taradi.  Ibn 

Sinoning  fikricha  aqliy  tarbiya  turli  bilimlarni  o’rganish  natijasida  amalga  oshsa, 

axloqiy  tarbiya  ko’proq  yaxshi  axloqiy  xislatlarii  mashq    qildirish,    odatlantirish,  

suhbat    orqali    amalga    oshadi    deb  ta’kidlaydi.  Ibn    Sinoning    tarbiyaviy  

qarashlarida    oila    va    oilaviy    tarbiya  masalalariga  keng  o’rin  berilgan.  Chunki 

inson  avvalo  oilada  kamolga  yetadi.Olimning    buyuk    xizmatlaridan    biri  

shundaki,    u    insonlarning  mehnati,    qobiliyati,    aql-zakovotini    ulug’laydi,  

insonlardagi      qudratga  ishondi,  inson  tafakkurinnng    tantana    qilishi    kerakligini  

tinmay    tarib    qildi.  Bu    kabi  tarbiyaviy    ahamiyatga    ega    bo’lgan      qarashlarda  

umuminsoniy    qadriyatlar  mujassamlashgan  bo’lib,  ular  yoshlarga  o’qitish  juda 

muhim  xisoblanadi.  Bu    esa    har    bir    davr    uchun    o’ziga    xos    ahamiyat    kasb  

etuvchi  ilmiy  va tarbiyaviy jarayondir.Sharq  mutafakirlarning  ijodida  ekologik  

tarbiyani    kasb-hunar  ta’limi    kollejlari    o’quvchilarga    o’rgatishda    zamonaviy  

ta’lim  usullaridan foydalanish  muhim  hisoblanadi. 

Ekologik    bilimlarni    ongli    ravishda    o’zlashtirib    olishgina  o’quvchilarga  

atrofdagi  kishilarning  tabiiy resurslarga  nisbattan xatti-harakatidagi  qaysi jihatlar 

yaxshi-yu, qaysilari yomon  ekanligini anglab olishga yordam beradi va bu kishilik 

jamiyatida  muhim  xisoblanadi.  Olimning    fikricha,    yoshlar    olgan    bilimlarni  

---

31 

 

axamiyatini,    bu  bilimlardan  maqsad    nima    ekanini    aniq    anglab,    bilimlarini  

takomillashtirib  borishlari,    ularni    xayotga    tadbiq    etish    yo’llarini    bilishlari,  

jamiyat  va xalq  farovonligi  yo’lida  zarur  xunarlarni  egallab  olishlari  lozim.  

Shu  bois    Ulug’bek    bilimlarni    nafaqat    kitoblardan    balki    bevosita    xayotning 

o’zidan xam olishlari lozim deb aytgan. 

Abu    Ali    Ibn    Sinolarning    ijodida    ekologik    tarbiya    masalalarini  tadqiq  

qiladigan    bo’lsak    insoniy    munosabatlar    tizimida    ekologik  bilimlarning  

ahamiyati    beqiyosdir.    Bugungi    kunda    yosh    avlodni  tarbiyalashning    o’ziga  

xasligi    shundaki,    ekologik    tarbiya    mezonlarini  ularga    uqtirmasdan    turib  

yoshlarning    ongiga    atrof  –  muxit  tushunchalarini  singdirish  qiyindir.  Ibn  

Sinolarning  katta  xizmati  yana  shundaki,  u  bevosita  ilmiy pedagogik qarashlari 

bilan  ham  odamlarni  ilmli  va  ma’rifatli  bo’lishga  da’vat    etadi.    Uning    falsafa  

tarixi,    astronomiya,   matematika,    geografiya,  adabiyot  fanlariga  oid  ko’p  jildlik 

asarlarida  o’z  davri  uchun  muhim  bo’lgan  tabiiy  fikrlarni  ilgari  surdi,  odamlarni 

o’zaro do’st va birodar, mehnatsevar va insonparvar, tinchliksevar va adolatparvar 

tabiatni sevuvchi shaxs bo’lishga targ’ib etdi. 

Abu Ali ibn Sino  jismlar to’rt unsurdan tashkil topgan deydi. Bu to’rt unsur- 

havo,  suv,  olov,  tuproq  o’zaro  bog’liq  bo’lib,  ular  bir-biriga  ta`sir  etadi.  Kishi 

organizimiga tashqi muhit ta’siri muhimligini bilgan alloma ayrim kassaliklarning 

suv  va havo orqali tarqalishi haqida o’z fikrlarini bayon etgan, ya’ni kassalikning 

yuqish masalasini hal etishga harakat qilgan.