Халкаро савдо

Товар ва ҳисоб-китоб ҳужжатлари. Ҳужжатларнинг бу гуруҳи 
товарларнинг баҳо, сифат ва сони бўйича тавсифини беради. Ҳужжатларни 
сотувчи ўз бланкасида расмийлаштиради, харидор эса ушбу ҳужжатлар бўйича 
тўловни амалга оширади.
Муҳим ҳисоб-китоб ҳужжати тижорат счёт-фактурадир. Унда етказиб 
берилган товар учун тўланиши лозим бўлган, счётда кўрсатилган маблағни 
тўлаш ҳақида сотувчининг харидорга талаби мавжуд бўлади. Одатда счётлар 4-5 
нусхаларда чоп этилади. Бундан мақсад уларни турли ташкилотларга тақдим 
қилишдир. Шунинг учун шартномада счёт бажарилиши керак бўлган 
нусхаларнинг сони албатта кўрсатилади. Бажарадиган функцияларига кўра 
счётларни қуйидаги турларга бўлиш мумкин: счёт-фактура, махсус счёт, 
дастлабки счёт.
Счёт-фактура одатда товарни харидорга жўнатилганда товар билан бирга 
ёзиб берилади. Счёт-фактура ўз ичига иккита ҳужжатни олади: товар учун 
тўланиши керак бўлган маблағни суммасини кўрсатган ҳужжат ва товар билан 
бирга йўлланадиган юкхатидир. Божхона органларининг талаби бўйича кўплаб 
мамлакатларда счёт-фактура тасдиқланган бланкаларда ёзиб берилади. Бундай 
счётлар бир вақтнинг ўзида товарнинг келиб чиқиши ҳақидаги сертификат ҳам 
ҳисобланади ва товарга тиркиб қўйилади. 
Счёт-спецификация счёт ва спецификация реквизитларини бирлаштиради. 
Унда турлари ва нави бўйича товар бирлиги учун баҳо, шунингдек, товар бутун 
партиясининг умумий баҳоси кўрсатилади. У бир партияда ассортименти 
турлича бўлган товарларга эга бўлганда ёзиб берилади. Баъзан счёт-
спецификацияни ихтисослашган счёт ҳам деб аташади.
Дастлабки счёт эксперт томонидан ўтказилган етказиб беришларни 
тасдиқлайди, лекин ҳар доим ҳам тўлов учун талаб ҳисобланавермайди. Кўпинча 
у товарни қабул қилиб олиш манзил мамлакатда ёки бўлиб-бўлиб амалга 
ошириладиган ҳолларда ёзиб берилади. Бу ҳужжатда товарлар партиясининг 

---

158 
сони ва баҳоси ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олади. Товар қабул қилиб 
олинганидан кейин ёки бутун партия етказиб берилганидан сўнг сотувчи счёт-
фактура ёзиб беради, у бўйича охирги тўлов амалга оширилади.