.
K);
Ср
- gazni ideal emasligini hisobga olgan
holdagi, issiqlik sig’imi tuzatmasi, kJ/(kg
.
K).
Gazlarni issiqlik sig’imi (ideal o’xshash) quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:
T
N
T
H
T
G
T
F
E
С
p
100
100
100
100
3
2
0
(2.8)
bu erda E, F, G, H, N – koeffistientlar.
2.2. jadvalda F, G, H, N koeffistientlar qiymatlari keltirilgan ko’riladigan gazlar
uchun E = O.
2.2. Jadval. (2.8) tenglamaga koeffistient qiymatlari, kJ/(kg
.
K)
Gazlar
F
.
10
2
-G
.
10
3
H
.
10
5
N
.
10
Vodorod
329,83
294,05
940,12
200,39
Kislorod
21,62
16,42
45,44
12,05
Azot
21,74
16,13
45,18
15,
Uglerod oksidi
22,07
16,19
44,18
15,43
Uglerod ikki oksidi
25,75
19,43
53,59
6,92
Oltingugurt II oksidi
19,10
15,48
43,24
5,11
Vodorod sulfid
24,41
16,68
45,82
11,68
Suv bug’i
40,15
27,80
79,22
26,41
170
Metan
58,43
15,19
-2,94
18,55
Etilen
58,31
31,71
68,49
2,36
Etan
62,46
25,62
35,94
3,34
Propilen
57,38
28,87
56,17
1,54
Propan
66,22
32,71
62,19
-0,78
Butilen
61,06
33,12
70,58
-0,50
Butan
65,71
33,13
64,19
0
Pentan
65,66
33,76
66,84
-6,11
Bosimdagi issiqlik sig’imi tuzatmasi quyidagi formula orqali hisoblanadi:
)
(
'
p
o
p
C
C
M
R
Ср
bu erda
'
,
p
o
p
C
С
- keltirilgan temperatura va bosim bog’liqligi grafigi (17 va 18
ilova) bo’yicha aniqlanadigan tuzatma;
- astentrik omil.
Astentrik omil
- taqribiy formulada bo’ladi.
кел
T
0838
,
0
1745
,
0
yoki 2.3
jadvaldan topiladi:
2.3. Jadval. Ayrim gazlarni astentrik omil qiymatlari:
Gaz
ω
Gaz
ω
Vodorod
0,0
Metan
0,0104
Uglerod ikki oksidi
0,2310
Etan
0,0986
Vodorod sulfid
0,1000
Propan
0,1524
Oltingugurt ikki oksid
0,2460
Butan
0,2010
Suv bug’i
0,3480
Pentan
0,2539
Gaz aralashmalaridagi astentrik omil additivlik qoidasiga ko’ra hisoblanadi,
unga aralashma tarkibi molyar ulushlari ifodaladi. Additivlik qoidasi gaz
aralashmalari issiqlik sig’imni hisoblashda ham amal qiladi.
Misol 2.7. Uglerodli gaz havoga ko’ra nisbiy zichligi 1,25 ga teng. Gazni 102
0
S
dagi issiqlik sig’imini aniqlang.
Echish. 2.6 rasmdagi grafikdan foydalanamiz. Abstissa o’qiga temperatura
qiymatini qo’yamiz: 102+273=375K va 1,25 kiymatga ega bulgan 1,00 va 1,50
tassavurdagi chiziklardan teng uzoklikda yotadigan perpendikulyar chiziq
o’tkazamiz. Kesishish nuqtasini ordinata tushiramiz va Sr=1,93 kJ/(kg
.
K) ni olamiz.
171
Misol.2.8. Gaz aralashmasini 40
0
S va 9,5 MPa da issiqlik sig’imini hisoblang,
uning tarkibi (hajm ulushlari): metan – 0,8 va etan – 0,2.
Echish. Aralashma tarkibini molyar va massa ulushlarida ifodalaymiz, bu esa
keyingi hisoblashlarda talab etiladi. Gaz aralashmasi molyar va hajm tarkibi teng,
shunga ko’ra metan uchun
,
8
,
0
'
i
у
etan uchun
2
,
0
'
i
y
. Metan uchun massa ulushi
quyidagiga teng bo’ladi.
68
,
0
30
2
,
0
16
8
,
0
6
,
1
8
,
0
i
y
etan uchun
32
,
0
30
2
,
0
16
8
,
0
30
2
,
0
i
y
Yuqorida keltirilgan ifoda maxraji aralashma o’rtacha molyar massasini
namoyon etadi: M=0,8
.
16+0,2
.
30 =18,8 kg/kmol.
Kachonki, aralashma yuqori bosim ostida bo’lsa, uning issiqlik sig’imi real
gazlardagidek (2.7.) formuladan aniqlanadi. 2.2. jadvaldan koeffistientlarni olib,
izobarik issiqlik sig’imi
о
р
С
ni (2.8) formuladan aniqlaymiz.
Metan uchun:
К
кг
кЖ
С
о
р
/
27
,
2
313
100
10
55
,
18
100
313
10
94
,
2
100
313
10
19
,
15
100
313
10
43
,
58
1
3
5
2
3
2
Etan uchun
К
кг
кЖ
С
о
р
/
82
,
1
313
100
10
34
,
3
100
313
10
94
,
35
100
313
10
19
,
15
100
313
10
46
,
62
1
3
5
2
3
2
Massa ulushidan foydalanib gaz aralashmasi
о
р
С
ni hisoblaymiz.
К
кг
кЖ
c
y
С
o
i
i
о
р
/
13
,
2
82
,
1
32
,
0
27
,
2
68
,
0
Metan va etan tavsiflarini 2.3 jadval va 16 – ilovadan yozib olamiz:
Tkr, K
Rkr, MPa
Metan
190,5
4,70
0,0104
Etan
305,5
4,89
0,0986
Molyar ulushlari kuyidagicha ifodalangan komponentlardan tarkib topgan
berilgan aralashma uchun bu tavsiflarni aniklaymiz:
Tkr=0,8
.
190,5+0,2
.
305,5=213,5 K
Rkr=0,8
.
4,7+0,2
.
4,89=4,74 MPa
=0,8
.
0,0104+0,2
.
0,0986=0,028.
Aralashmani keltirilgan parametrlarini topamiz:
2
74
,
4
5
,
9
;
47
,
1
213
313
кел
кел
Р
Т
.
17 va 18 – ilovadan foydalanib topilgan. Keltirilgan parametrlardan tuzatma
о
р
С
va
'
p
С
qiymatlarini aniqlaymiz:
о
р
С
= -1,9;
'
p
С
=-0,54.
(2.9) formula buyicha bosim uchun issiqlik sig’imini tuzatmasini hisoblaymiz:
172
)
/(
85
,
0
)
54
,
0
(
028
,
0
9
,
1
8
,
18
315
,
8
К
кг
кЖ
Ср
Aralashma oxirgi issiqlik sig’imi tuzatmasini xisobga olgan xolda
(2.7) formuladan aniklanadi:
)
/(
98
,
2
)
85
,
0
(
13
,
2
К
кг
кЖ
c
p
8-Amaliy mashg’ulot.
Neft mahsulotlarini zichligini hisoblash
Zichlik. Zichlik neft va neft maxsulotlari uchun muhim fizik kattalik bo’lib,
modda massasini uni hajmiga nisbati bilan aniqlanadi. Xalkaro birliklar tizimi (Si) da
zichlikni birligi sifatida kilogrammni metr kubga (kg/m
3
)nisbati qabul qilingan.
Amaliyotda ko’proq nisbiy zichlik qo’llaniladi. Suyuq neft maxsulotlari nisbiy
zichligi – bu o’lchamsiz kattalik bo’lib, ma’lum temperaturalarda uning haqiqiy
zichligini distillangan suv zichligiga nisbati bilan ifodalaniladi. Shuning uchun nisbiy
zichlik
2
1
t
t
simvoli bilan belgilanadi. Bunda t
1
– suvni temepraturasi.
0
S (K),
t
2
– neft
maxsuloti temperaturasi,
0
S (K), MDH davlatlarida quyidagi temperatura standarti
qabul qilingan: suv uchun 4
0
S, neft maxsuloti uchun 20
0
S, (
20
4
). AQSh, Angliya va
bir necha davlatlarda temperatura standarti neft maxsuloti va suv uchun bir xil –
15,6
0
S (
15
15
).
Ma’lumki, temperatura oshishi bilan zichlik kamayadi. Ko’pgina neft va neft
maxsulotlari uchun bu chiziqli xarakterga ega ekanligi bog’liq bo’lib, D.I. Mendeleev
formulasi bilan aniqlanadi.
.
20
20
4
4
t
a
t
bu erda
t
4
- temperatura nisbiy zichligi;
20
4
- 20
0
S dagi nisbiy zichlik;
a
- nisbiy zichlikni bir gradusdagi o’rtacha temperaturasi tuzatmasi.
Temperatura tuzatmasi qiymatlari 1-chi ilovada keltirilgan. Mendeleev formulasi
o’zida nisbatan ko’p bo’lmagan qattiq parafinlar va aromatik uglevodorodlar
saqlagan neft maxsulotlari uchun nisbatan qisqa temperatura intervali 0 dan 50
0
S
gacha qabul qilingan. Yuqori temperaturalarda suyuq neft maxsulotlar zichligini
grafik bo’yicha (1.1. rasm) va nomogramma (2 va 3 ilova)lar orqali aniqlash mumkin.
Keltirilgan nomogrammalar 1,5 MPa bosimgacha yaxshi natijalar beradi.
173
Rasm 1.1. Suyuq neft maxsulotlari nisbiy zichligini temperaturaga bog’liqligi.
Misol 1.4. Suyuq neft frakstiyasini 100
0
S dagi nisbiy zichligi topilsin. Agar
uning zichligi
811
,
0
20
4
bo’lsa.
Echish. Grafik (1.1. rasmga qarang)dan foydalangan holda ma’lum zichlik
bo’yicha xohlagan boshqa zichlikni topish imkonini beradi. Abstissa o’qiga 0,811
zichlik qiymatini qo’yamiz. Olingan A nuqtani perpendikulyar utkazib gorizontal
bilan kesishguncha, 20
0
S temperaturaga mos keluvchi zichlik (V nuqta) aniqlanadi.
V nuqta paralel ravishda gorizontal bilan kesishguncha qiya egri chiziq o’tkazib,
topilgan mos temperatura (S nuqta) aniqlanadi. S nuqtadan abstissa o’qiga
perpendikulyar tushirib, izlanayotgan zichlik (D nuqta)
755
,
0
20
4
topiladi. Neftni
kayta ishlash jarayonlaridagi amaliy hisoblashlarda qo’llaniladigan ayrim
formulalarda
15
15
zichlik qiymati kiritiladi. Uni quyidagi ko’rinishda qayta hisoblash
mumkin:
20
20
=
15
15
- 5
а
(1.2.)
Zichlik additiv xususiyatli hisoblanadi, shuning uchun turli neft maxsulotlari
qo’shilgan aralashma zichligi oson aniqlanishi mumkin. Aralashma tarkibi ifodalash
usuliga bog’liq holda hisoblashlar uchun quyidagi tenglamalar qo’llaniladi:
Komponentlar massalari bo’yicha
;
/
i
i
ара
p
т
т
Massa ulushlari bo’yicha
;
/
1
i
i
ар
p
x
Hajmiy ulushlari bo’yicha
.
i
vi
ap
p
x
Agar tarkib molyar ulushlarda ifodalansa, ularni avval massa ulushga utkazib,
so’ngra aralashma zichligi aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |