O’qituvchi Talaba 1-bosqich. O’quv mashg’ulotiga kirish

Protokol - bu kompьyuterlar, bir - birlari o’zaro aloqa o’rnatayotgan  va ma’lumotlarni qabul 
qilish hamda uzatishda, almashadigan signallar haqidagi kelishuvlar   to’plamidir. 
Server  -  buboshqa  kompьyuter  yoki  dasturlarga  ma’lum  xizmatlarni  ko’r-satuvchi 
kompьyuter  yoki  dasturdir.  Masalan,  boshqa  kompьyuterlarga    o’zining  fayllariga  kirish 
imkoniyatini  beruvchi  kompьyuter  -  bu  fayl  -  serverdir.  Bitta  kompьyuterda  bir  vaqtning  o’zida  
turli  xil    xizmatlar      ko’rsatuvchi  bir  necha  serverlar  faoliyat  ko’rsatishi  mumkin,  masalan,  FTP  
WWW, E-mail va boshqa serverlar. 
Mijoz  -   server zaxiralaridan foydalanuvchi kompьyuter yoki dastur. Serverlardagi kabi bitta  
kompьyuterda bir vaqtning o’zida  bir necha jihozlar ishlashi mumkin. Masalan, kompьyuter fayl-
serverning mijozi bo’lishi mumkin, shu bilan birga unda elektron pochtani o’qish dasturi va Web ni 
ko’rib  chiqish  dasturi  (brauzer)  ishga  tushirilishi  mumkin.  Serverlar  esa  har  xil  kompьyuterlarda 
joylashgan bo’lishi mumkin. 

---

 
213 
Internet  xizmat  ko’rsatayotib,  ikki  qismdan  iborat-mijoz  va  server,  dasturni    boshqaradi. 
Bunda ular har xil kompьyuterda yoki bitta kompьyuterning o’zida joylashgan bo’lishi mumkin. 
Mijoz-server  modelining  asosiga  shunday  tamoyil  qo’yilganki,  unda  buyruqlarni    kiritish 
uchun  va  izimning  zaxiralariga  kirish  uchun  ikkita  bir-biriga  bog’liq  dasturlardan  foydalaniladi. 
Vazifalarni bunday taqsimlanishda sizning buyruqlaringizni qabul qiluvchi dastur mijoz deyiladi. U 
sizning kompьyuteringizda joylashgan bo’lib uning hisoblash zaxiralaridan foydalanadi. Unga  mos 
dastur-server  sizning  ixtiyoringizga  berilgan  axborot  zaxiralari    saqlanayotgan    kompьyuterda 
joylashgan. Bu dastur o’zining mijozidan buyurtma qabul qiladi, uni ishlab ma’lumotlarni uzatish 
protokoli yordamida talab qilingan axborotni qayta jo’natadi. SHuni esdan  chiqarmaslik  kerakki, 
server deb kompьyuterni   ham, dasturiy ta’minotni ham aytiladi. 
  Ko’pchilik  kompьyuterlarda  bitta  emas  bir  necha  dastur-serverlar  o’rnatilgan.  Masalan,  siz 
boshqa  kompьyuter  bilan  Telnet  orqali  aloqa  o’rnatishingiz  mumkin,  u  yerga  xabarni  elektron 
pochta orqali jo’natish yoki undan qandaydir fayllarni FTP orqali olishingiz mumkin. Bunday turli 
xil vazifalarni bajarish uchun kompьyuter ayrim ilovalarni ajrataolishi kerak. SHunday maqsadlarda 
portlardan foydalaniladi. Har bir dastur-serverga portning ma’lum raqami berilib, u bo’yicha kerakli  
mijoz  unga murojaat qiladi. 
  Internet  ko’z ilg’ayolmaydigan kompьyuterlar soniga   aloqani ta’minlagani  uchun, turli  xil 
dastur-serverlar uchun portlarning ma’lum raqamlari  o’rnatilgan, ulardan  ma’lum xizmatni taqdim 
qiladigan  barcha  kompьyuterlar  foydalanadi.  Masalan,  Telnet,      odatda,,  №  23      port  bilan   
bog’langan.  Telnet  -  aloqasini  shu  port  bilan  o’rnatish  uchun,  uning  raqami  komanda  qatorining 
oxiriga qo’shib qo’yiladi.