|
* Finger i Whois. Finger buyrug’i orqali. Siz birinchi navbatda qandaydir - xost kompьyuter
foydalanuvchisi haqida aniqroq ma’lumot olishingiz mumkin. Foydalanuvchi haqida yana to’laroq
ma’lumotni olish Whois beradi. Bu Internet foydalanuvchilarning manzilgohlarini saqlovchi
ma’lumot bazasidir.
Wais. Wais tarmoqli axborot tizimi (Wide Area Information Service) kalit so’zlar asosida
ma’lum mavzu bo’yicha hujjatlarni qidiruvni taminlaydigan tizimdir. Boshqa qidiruv tizimilaridan
farqli ravishda (masalan, Archie) Wais “o’zining” hujjatlari mazmunini qidiruvning berilgan
mezonlari bo’yicha ko’rib chiqadi. SHunga binoan qidiruvni yanada aniqroq qilish mumkin, chunki
Wais dan foydalanilganda qidirilayotgan faylni taxminiy nomini yoki shu nomda uchrashi kerak
bo’lgan belgilar ketma - ketligini ko’rsatish talab qilinmaydi. Bundan tashqari,, Wais teskari
o’xshash aloqa bilan ishlaydi, ya’ni topilgan hujjat qidiruv maqsadingizga qay darajada
o’xshashligini ko’rsatadi.
X.
500. X. 500 tizimi, X. 400 kabi Internet foydalanuvchilari manzilgohlari saqlanadigan
ma’lumotnoma (spravochnik) hisoblanadi.
X.500 ni ayrim ma’noda telefon kitobi bilan solishtirish mumkin. Uning hajmi uni
installyatsiya qilgan tizimga boqliq. X.500 tizimining qandaydir katalogida qandaydir
foydalanuvchining ma’lumotlarini topish uchun eng yaxshisi foydalanuvchi haqida iloji boricha
ko’proq ma’lumot masalan, nomi, manzilgoh qismlarini va sh.o’., kiritish kerak.
X.500 ni boshqa ilovalar ichidan ham jumladan, Gopher yoki World Wide Web dan,
foydalanish mumkin.
Internetda axborot qidiruvining birinchi xususiyati shundaki, siz ko’rib chiqish joylarini
hamda undan foydalaniladigan instrumentlarni (asboblarni) maksimal darajada cheklashingiz
kerak.
FTP, Gopher, Web sahifa va Archie serverlarida Internetda axborot qidirish uchun
foydalanish tamoyillarini ko’rib chiqamiz.
Kerakli faylni qanday topish mumkin? Internet da faylni qidirish qattiq diskangizda hujjat
qidiruvdek qiyin masala bo’lishi mumkin.
Agar siz FTP - server va fayl turgan joyni bilsangiz, unga to’g’ridan - to’g’ri borishingiz
mumkin.
FTP - server WS-FTP yordamida ularning, sizga ma’lum bo’lgan fayl yo’lidan foydalaning va
uni nusxalab oling. Faqatgina faylning nomini bilib, unda nima borligini bilish qiyin. Masalan,
209
WG45 VB. ZIP va jxjag. exe fayllari qanday fayllar. Ularda nima borligini mutlaqo tushunib
bo’lmaydi. Agar har bir FTP - server har bir fayl nimadan iboratligi ko’rsatilgan ko’rsatkichi
bo’lganda masala ancha osonlashgan bo’lardi.
Ko’pchilik FTP serverlar bunday ko’rsatkichlarga ega. FTP serverga ulanib siz, avvalo, tub
katalogga tushasiz. Unda siz ko’pgina foydali yordamchi kataloglarni topasiz: UZER, BIN yoki
PUV. Bundan tashqari, amalda har doim siz tub katalogda, misol uchun, IS - IR. TXT,
DIRMAP.TXT, INDEX.TXT yoki README.TXT deb ataluvchi fayllarni topasiz, ayniqsa, FTP -
serverga o’xshashlarda. Bu fayllar FTP - serverdagi ma’lumotlarni ta’riflab beradi. Word Pad
yordamida ulardan birini nusxalab oling va FTP server ma’lumoti bilan tanishish maqsadida oching.
Agar siz qandaydir korxonaning FTP qismi nomini bilmasangiz, kompaniya nomi oldiga FTP,
nomidan keyin som. ni qo’shib yozib ko’ring. Masalan, agar siz Microsoft kompaniyasining FTP
qismini qidirayotgan bo’lsangiz, FTP server sifatida FTP. Microsoft. com dan foydalanib ko’ring.
Agar siz kerakli faylning nomini bilsangiz yoki nomini bir qismini bilsangiz, uni qidirish uchun
Archie tizimidan foydalanishingiz mumkin. Umumiy qoidani esdan chiqarmang: Internet ni
bekorga yuklamang va imkoni boricha yaqinroq Archie - serverdan foydalaning.
Archie - server bilan ishlash uchun aloqa uchta ilovalar yordamida o’rnatilishi mumkin:
Telnet;
Archie - mijoz;
elektron pochta.
Archie o’zining kataloglarini berilgan mezonlar asosida ko’rib chiqadi. Bunda qidiruvni
aniqlashtirish uchun turli xil parametrlardan foydalanish mumkin. Qidirish usulini tanlash, birinchi
navbatda, qidirilayotgan fayl haqida ma’lum bo’lgan ma’lumotga bog’liq.
Exact (Aniq). Bunday qidiruvda Archie ko’rsatilgan nomga to’la mos keladigan fayllarni
topadi. Agar sizga kerakli faylni to’liq nomi ma’lum bo’lsa, lekin siz qaysi FTP - serverda
joylashganini bilmasangiz, shu usuldan foydalaning, chunki bu usul eng tez usuldir.
Regex (Regular Expressions). Qidiruvning bu turi belgi o’rinlari belgilangan muntazim
(tartibli) ifodalardan foydalanish imkoniyatini beradi. Bu ifodalar odatda, murakkabdir. Agar siz
ifodani yetarli ravishda yaxshi bilmasangiz, unda uni to’g’ri yozganingiz haqida ishonch hosil
qilolmaysiz.
Substring (po podstroke)(qator bo’yicha). Siz ko’rsatgan so’zdagi nomlar bo’yicha barcha
fayllar qidiriladi. Bu so’zlar fayl nomining istalgan joyida bo’lishi mumkin. Masalan, siz cat so’zini
ko’rsatsangiz, unda Archie catlovers.txt ni ham, hatecats.txt. ni ham, scatler
exe ni ham beradi.
Substring (case sensitive) qator bo’yicha registrni nazarda olgan holda (po podstroke s
uchetom registra). qidiruvning bu turi avvalgisiga o’xshash, lekin bosh harf va kichik harflar
registrlarini nazarga oladi. Cat va cat farqlanadi.
Kerakli qidiruv usulini yozish shakli Archie aloqa turi bilan belgilanadi.
Ko’pgina fayllarni qidirish uchun Web - qidiruv instrumentlaridan (asboblaridan) foydalanish
mumkin.
Oxirgi paytlarda WWW da axborot qidiruv muammolariga katta e’tibor berilmoqda. Axborot
qidiruv vositalarining quvvatli vositalari, jumladan kalit so’zlar bo’yicha ham, ishlab chiqilgan.
Misol sifatida Yahoo (WWW. Yahoo. com), Excite (WWW. excite. com), Lycos (WWW.
Lycos.com), Web Crawler (web. Crawler. com)
infoseer (WWW.infoseet. com), Altavista
(altavista. Digital. Com) va boshqalarni keltirish mumkin.
Gopher qidiruv vositasi.
Gopher bilan ishlash seansini boshida Cizning dastur - mijozingiz ekranga boshlang’ich
Gopher - menyu (home Gopher) deb ataladigan standart menyuni chiqaradi.
Qaysi Gopher - serverni boshlang’ich qilishingizdan qat’iy nazar odatda, unda Drugie slujbы
Gopher (Other Gophers) deb ataluvchi katalog elementi bo’lishi kerak. U matnnigina qilib Matь
vsex slujb Gopher (Mother of all Gophers), menyu elementlari ro’yxatida Vse slujbы Gopher mira
(All the Gopher Servers in the World) deb nomlangan elementga jo’natmasi bor. Bu elementga
qo’shimcha ravishda Gopher xizmatlari (slujba)ning mintaqalar, mamlakatlar, maxsus guruhlar va
ma’lumot ba’zalari bo’yicha ro’yxatini ko’rasiz. Gopher ning bitta xizmati yordamida minglab
210
Gopher - serverlar bilan bog’lanishi mumkin. Gopher yordamida kerakli ma’lumotlarni qidirish
birmuncha osonlashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
