E nuritdinov

Ishchi giperemiya 
 
Ishlayotgan  organizm  va  a'zolarda  qon  oqishining  kuchayishi  va  qon  tomirlarining 
kengayishi  funksional  yofci  ishchi  gipermiya  deb  ataladi.  Bu  hodisani  ilk  bor  1875 
yilda nemis olimi Zadler va 1877 yilda Gaskell o'rganib chiqqan. Ammo 1927 yilda 
A.Krog  tomonidan  ishchi  giperemiya  o'tkazilgan  bir  qator  eksperiment  ishlar 
natijasida  aniqlik  kiritilgan.  Uning  fikricha,  mikrosirkulyator  tizimiga  qon  oqib 
kelishi  kuchayishi  tufayli  periferik  tomirlar  tizimining  biron  qismida  qon  to'liqligi 
oshadi,  qizaradi.  Faoliyat  ko'rsatib  turgan  a'zoda  qon  tomirlari  gumoral  yo'l  bilan 
kengayadi.  Biroq,  turli  izlanishlarga  qaramasdan  hozirgi  vaqtgacha  giperemiyaning 
asab va gumoral mexanizmlari oxirigacha aniqlanmagan. Ba'zi bir qarashlarga ko'ra, 
giperemiyani amalga oshirishda sut kislotasi, gistamin, karbonat kislotasi, ATF, kaliy 
ionlari  va  boshqa  moddalar  ishtirok  •  etadi.  Amrno,  hozirgi  vaqtda  giperemiyaning 
ro'yobga  chiqarishi  uchun  lozim  bo'lgan  bu  moddalarning  ahamiyati  oxirigacha  o'z 
tasdiqini  topmagan.  Masalan,  shunialohida  e'tirof  qilish  kerakki,  ishlayotgan 
mushaklar  qon  tomirlarining  kengayishi  ularda  hali  sut  kislotasi  hosil  bo'lguncha 
amalga  oshiriladi,  yoki  ishchi  giperemiya  gistaminning  ta'sirini  tbrmozlovchi 
moddalar yuborilgandan keyin ham kuzatiladi. 
Zamonaviy  tadqiqotlar  shuni  ko'rsatadiki,  ishlayotgan  mushaklar  qon  tomirini 
kengaytiruvchi  yana  bir  boshqaruv  mexanizmi  bu  ritm  haydovchisi  degan 
mexanizmdir. Ba'zi bir ma'lumotlarga ko'ra, qon tomirlar  devorining tonusini saqlab 
turadigan  ritm  haydovchisi  mexanizmi  funksiyasini  kuchli  avtomatiya  qobiliyatiga 
ega  bo'lgan  qon  tomirlari  devorining  mushaklar  hujayralari  bajaradi.  Ulardan 
keladigan impulslar arterial qon tomirlari devorlarining tonusini saqlab turadi. Skelet 
mushaklari  qisqarganda  arterial  devorning  deformatsiyasi  ro'y  beradi,  ular  tomirlar 
devorining silliq mushaklari va ritm haydovchisi o'rtasidagi morfologik va funksional 
aloqani  buzadi.  Buning  natijasida  arteriolalarning  tonusi  pasayadi,  shu  sababli 
kengayadi. 
V.M.Xayutinning  fikricha  ishchi  giperemiyaning  mexanizmi  bu  asab  mexanizmi 
bo'lib,  skellet  mushaklarga  asab  impulsion  harakatlantiruvchi  asablar  orqali  kelib 
mushaklarni qisqartiradi va ularda qon aylanishini kuchaytiradi. 
Jismoniy ish vaqtida qonning qayta taqsimlanishi ishchi giperemiya uchun eng qulay 
sharoitdir. Hamma a'zolarning qon bilan ta'minlanishi bir maromda bo Uganda uning 
daqiqali  hajmi  hatto  mushaklar  orom  turganda  ham  5-6  1  emas,  25-30  1  tashkil 
qilardi, ish vaqtida esa bu ko'rsatkich yanada oshardi. Biroq, haqiqatda bunday holat 
ro'y  bermaydi,  chunki  ishlamaydigan  a'zolarda  qon  oqishining  cheklanishi  umumiy 
aylanishdagi qon hajmini kamaytiradi. Yurak faoliyatida qonning qayta taqsimlanishi 
shundan  ko'rinib  turibdi.  Mushaklarda  tomirlarning  kengayishi  jismoniy  mehnatni 
boshlash  bilanoq  reflektor  yo'li  bilan  amalga  oshiriladi.  Shu  paytda  harakat 
impulslarning skelet mushaklariga vaqtida yetib borishi giperemiya uchun asos bo'la 
oladi. 

---

 
48