Yosh psixologiyasi
Bu fan in so n n in g yoshiga q arab p six ik asin in g rivojlanib b o rish x u su si
yatlari va q o n u n iy atlarin i o 'rg a n a d i, ilk b o la lik d a n to rtib , to k i qarilik yo sh i-
g a c h a boM gan h a r b ir yosh b o sq ich id a psixik tu z ilish in in g o 'z ig a xos x u
su siy atlarin i, in so n o n g in in g tu rli yoshga q a ra b riv o jlan ish in i b elg ilab b e
ruvchi fak to rlarn i an iq lay d i.
Y osh psixikasi sistem asid a , ayniqsa, b o la la r psixologiyasi m u h im o ‘rin
e g allay d i. B u p six ik an in g g o 'd a k lik , ilk b o la lik , m a k ta b g a c h a y o sh d a v r-
larid ag i riv o jla n ish in i o 'rg a n a d i. O 's is h n in g b u d a v rla ri in s o n shaxsi va
o n g in in g in te n siv sh a k lla n ish d av rid ir. B o la la r p six o lo g iy a sin in g asosli
m u a m m o si « b o lan in g aq liy ta ra q q iy o ti m a sa la sid ir» .
B o lalam in g yoshlik xususiyatlari taMim va tarb iy a b ilan sh u g 'u llan u v c h i
k ish ila m i en g q a d im d a n beri q iziq tirib k eldi. Bu m asalalarg a Y an A m o s
K om enskiy (1 5 9 2 -1 6 7 0 ), Frebel (1 7 8 2 -1 8 5 2 ), l.G .P e sta lo tssi (1 7 4 6 -8 2 7 )
va b o s h q a la r ham k a tta e ’tib o r b erg an lar.
T a ’lim va ta rb iy a ish lari a m a liy o tid a b o la la m in g d iq q a t, id ro k , x o ti
ra , ta f a k k u r va n u tq x u su siy a tla ri h a q id a b oy m a te r ia lla r t o 'p la g a n .
X IX
asrning ikkinchi yarm id a yosh (b o lalar) psixologiyasi psixologiya
fan in in g m ustaqil sohasi sifatida sh ak llan a boshlaydi. Bola psixikasining
rivojlanishi haqida birinchi b o 'lib n e m is fiziologi V. P reyer (1841 — 1891)
o 'z in in g «B ola qalbi» (1882) degan asarid a sistem ali m a ’lu m o t berdi. XX
a sm in g bo sh id a b o lalar psixologiyasidan k a tta tekshirish ishlari olib b o rila
di: V .S h te m (1872—1938) «Ilk bolalikda xotirlash, guvohlik va yo lg ’on»;
E rnest M eym ak ( 918—62 1915) « E k sp erim e n tal p ed ag o g ik ad an leksiyalar»
u ch to m , «E ksperim ental p edagogikadan o ch erk lar» , B yuler Karl « B o la
n in g ruhiy rivojlanishi», Piaje J a n (1896) « B olaning nutqi va tafakkuri».
B o lalam in g yoshlik xususiyatlarini o 'rg a n ish sohasida K .D . U shinskiy
va P .F . K apterev (1849—1922) la r to m o n id a n ju d a k o 'p ish lar q ilin d i.
U sh in sk iy n in g « In so n tarbiya p re d m e ti sifatida» d eg an k atta asari yosh
psixologiyasi va b o lalar psixologiyasi sohasidagi c h u q u r m a z m u n d o r asa r
sifatida h o z iig a c h a o 'z a h a m iy a tin i y o 'q o tm a g a n . Psixologiya ta ra q q iy o tid a
P. B lonskiy (1884—1941) n in g «Psixologik ocherklar» va L .S.V igotskiyning
(1896—1934) « T an lan g a n psixologik asarlari» kabi tek sh irish lari k a tta o 'rin
egalladi.
Psixologlam ing tad q iq o tla ri in so n ongining turli y oshda rvojlanishi u ning
hayot sharoitlariga b o g 'liq ekanligini ko'rsatdi. Bu rivojlanishning hal qiluvchi
om illari t a ’lim va ta rb iy a, sh u n in g d ek , rivojlanayotgan o d a m n in g shaxsiy
faoliyatidir. A.A. S m irn o v , A .N . L eo n tev , N .D . Levitov, N .A . M e n c h in -
skaya, A.A. L yublinskaya, D .B . E lk o n in , L .I. B ojovich, M .V . Z a p o ro jets
va b o sh q a la rn in g ishlari xuddi m a n a sh u y o 'n a lish d a b o rm o q d a .
Do'stlaringiz bilan baham: |