N o m id a n k o 'r in ib tu rib d ik i, ta d q iq o tc h i o 'z - o 'z i n i k u z a tish b ila n
o 'z id a g i psixik h o d isa la m i tek sh irad i. Bu h o ld a ta d q iq o tc h i psixik ja r a
y o n la r va h o la tla rn in g ichki to m o n i - o d a m n in g subyektiv k ec h in m a la ri
q a n d a y ro 'y b e rsa, u larn i shu h o lid a tasvir etish va an iq lab olishga in tila -
di. Psixolog o 'z ta d q iq o tla rid a tek sh irilg an k ish ilarn in g o 'z - o 'z in i k u zatib
P sixologiya vujudga kela b oshlagan V a srd a n to rtib to b izn in g era m iz -
g ac h a va X IX asrn in g deyarli oxirigacha o 'z - o 'z in i k uzatish m eto d i yoki
in tro sp ek tiv m e to d ruhiy h ayot h o d isalarin i b ilish n in g b ird a n -b ir m e to d i
X IX a srn in g ik k in ch i y arm id an b o sh lab o 'z - o 'z in i k u zatish m e to d ig a
ta n q id iy k o 'z b ilan q aralad ig an b o 'lib q o ld i. Bu m e to d n in g b ir q a n c h a
k am ch ilik lari borligi m a ’lu m b o 'ld i. O 'z - o 'z in i k u zatish d a ta d q iq o tc h i
h a m , tek sh irilad ig an h a m tekshiruvchi o b y ek tg a b o 'lin ib qolishi bu m e to d
n in g eng m u h im k am chiligi ekanligi k o 'rsa tild i. H o lb u k i, n o rm a l kish ilar
shaxsining a m a ld a b u n d a y « b o 'lin ib ketishi» m u m k in em as. 0 ‘z - o ‘zin i
kuzatishda psixik h o d isa la m i (m asalan, sh o d lik yoki qayg‘u hissini, ta fa k k u r
jara y o n in i) h a m b o s h d a n kechirish, h a m sh u h o d isa la m i o ‘rg a n ish ju d a
qiyin ek an lig i, b a ’z a n esa b u tu n la y m u m k in b o ‘lm asligi k o ‘rsatib o ‘tild i.
O 'z - o 'z in i k u z a tish m e to d in in g c h ek la n g a n lig in i h a m u n in g k a m c h ilig i
deb b ilish k erak . P sixolog o ‘z - o ‘zini k u z a tish y o ‘li b ila n faqat o ‘z p six i
kasini o ‘rg a n a d i-d a , axir. S h u n d ay b o 'lg a c h , o d a m psixikasi h aq id ag i fan
faqat psix o lo g lam in g o ‘z psixologiyasiga a ylanib ketadi. B u n d ay psixologiya
m a d a n iy ta ra q q iy o t jih a tid a n yuksak d a ra ja d a tu rg a n , o ‘z ixtisosiga k o ‘ra
o ‘z in i- o ‘zi k u z a ta o la d ig a n va o ‘z in i- o ‘zi m u h o k a m a qila o la d ig a n k ish i
la r psixikasi h a q id a g in a bilim beradi. A m m o m a d a n iy ta ra q q iy o tn in g p a st-
roq b o sq ic h id a tu rg a n k ish ilar psixikasi h a q id ag i t a ’lim o t h a m , b o la la r
psixikasi h aq id ag i t a ’lim o t h am psixologiyaga q o ‘shilishi kerak. M a d a n iy
ta ra q q iy o tn in g p a s tro q b o sq ic h id a tu rg an k ish ila r va b o la la r esa fa n n u q
tayi n a z a rid a n o ‘z - o ‘zin i k u zata olm asligi tab iiy . D e m a k , o ‘z - o ‘zini k u
z a tish y o ‘li b ilan o d a m psixik ta ra q q iy o tin in g tu rli b o sq ic h la ri h a q id a
bilim olib b o 'lm a y d i.
N ih o y at, o ‘z - o ‘zini kuzatish m e to d in in g y a n a b ir k a tta kam chiligi sh u -
ki, bu y o 'l bilan o lin g a n m a ’lu m o tlar psixik h a y o t h o d isalarin i tu rli y o 's in d a
b ir to m o n la m a , subyektiv talq in qilishiga olib kelishi m u m k in . M asalan ,
o d am n in g x arak terin i tekshirayotgan psixologning o 'z i egoist b o 'lsa , o 'z -
o 'z in i k uzatish n a tija la rid a n , egoizm — h a r q a n d a y x a ra k te m in g m u h im
belgisidir, deb xulosa chiqarishi m um kin. D u n y o d a saxiy, o liyjanob xarak-
terli kishilar borligini b u n d a y psixolog faqat o 'z - o 'z in i k uzatish y o 'li bilan
bila olm aydi. Z o h ira n k o 'rin ad ig an narsa b u y e rd a H aq iq at b o 'lib tu y u li-
shi, yakka h o d isa u m u m iy hodisa b o 'lib tu y u lish i m u m k in . H o lb u k i, h a r
q an d ay ilm iy bilim obyektiv va chin bilim b o 'lish i kerak.
O 'z - o 'z in i k u z a tish y o 'li bilan subyektiv rav ish d a k o 'n g ild a n k e c h a -
digan fa k tla m i a n iq la sh , tasvirlash m u m k in , a m m o u larn i h a r to m o n la m a
tu sh u n tirish m u m k in em a s. Psixik h o d isan i tu s h u n tiris h — u n in g sab ab i-
n i, n erv -fizio lo g ik asosini to p ish va o d a m y a sh ay d ig an ijtim oiy sh aro it
b ilan b o g 'la n g a n lig in i a n iq lash d e m a k d ir, b u la m in g h a m m a si esa o 'z -
o 'z in i k u z atish d o ira sid a n ta sh q arid ad ir. F a n n in g vazifasi fa k tla rn i tasv ir
e tish d a n g in a ib o rat em a s, balki aso san sh u fa k tla rn i tu s h u n tiris h , u la r
ning q o n u n iy a tla rin i k a s h f e tish d an iborat. O b y ek tiv m e to d d a n fo y d a la n -
g a n d a g in a b u n g a e rish ish m u m k in .
A m m o , o 'z - o 'z in i k u zatish m e to d in in g y u q o rid a ay tilg an k a m c h ilik
lari bu m e to d n i p sixologiyada keraksiz, g 'a y riilm iy m e to d d e b b u tu n la y
rad etish g a asos b o ‘lm asligi kerak, a lb a tta . B u k a m c h ilik va q iy in c h ilik -
larn in g h a m m a si h a m o 'z - o 'z in i k u z a tish d a u c h ra sh i m u m k in , lekin u la r
h a m ish a , o 'z - o 'z in i k u z a tish n in g h a r
Do'stlaringiz bilan baham: 
