|
Yugurishda mushaklarning ishi. Yugurishda ishida deyarli barchatana
mushaklari ishtirok etdi. Biroq eng katta yuklama oyoqlar mushagiga tushadi.
Yugurishda mushaklar ishi asosini harakatlarning chalishtirma koordinastiesi
tashkil etadi.
Yugurish xarakatining bazi fazalarida mushaklar ishining ko’rib chiqamiz.
Yugurishda
sportchi
harakatlarining
tashqi
ko’rinishini
baholash
xarakatlarining taliqi ko’rinishini baholash yoki mexanika tilida aytadigan bo’lsak
harakat kinimatikasini o’rganish har doim ham to’liq malumot beravermaydi.
Harakat insoning asosiy dvigateli – skelet mushaklarining qisqarishi foaliyati
natijasidur, qisqarish faoliyati natijasidur, shuning uchun, sprinterning yugurish
texnikasini qarab chiqayotib, birinchi navbatda, harakatning ichki tuzilmasini
tushinib olish zarur.
Inson harakat aparatining eng murakkab anatomik va fiziologik tuzilmalari
hozirgi vaqtda yugurishning xususiyatini etarlicha aniq maddellashtirilgan hamda
tariflab berishga imkon qiyinchilik shundan iboratki,nafaqat oyoqlarning 50 ta
mushagidan har biri, balki tana va qo’llarning ko’pgina boshqa mushaklari
xarakatning umumiy xususiyatiga tasir ko’rsatadi.
Undan tashqari,insonlarda mushak tolalari tuzulishi har xil bo’ladi,agar yana
marfalagik belgilar ham etiborga olinsa (tananing tola o’lchamlari),sportchi
sprinterining va o’yin azolarining asosiy harakat tavsirlarni sifat jihatdan tariflash
juda qiyinligi eqqol ko’zga tashlanadi.
Shuning uchun qisqa masofalarga yugiruvchining ideal harakat modeli
to’g’risida emas,balki sportchi tomonidagi maksimal tez harakatlarni bajarish
23
jarayonida mushak qisqarishi hamda mushaklar guruhlarining o’zaro tasiri
qonuniyatlari to’g’risida gapirish maqsadga muvafiqdur.
Yugurishdama’lumki, mushaklar ishida mushak zo’riqishi shunga olib
keladiki, u qoplab turgan bo’g’inli burchagi kamayadi va u qisqaradi har xil
xarakatlarda mushaklar erga tushushini amartizastiyalashi yoki katt tezlik bila
harakatlanayotgan oyoqlarni to’xtatilishi kerak bo’ladi. Buning natijasida
zo’riqqan mushak tashqi kuchlar tasirida tuziladi,bunday rejim eksstentrik
zo’riqish,deb ataladi.
Tez harakatlar mushaklarning shunday ishlashini taqazo etadiki,bunday ishda
bo’g’im o’rab olingan bo’ladi. Bo’g’imni qarama – qarshi tomonlardan o’rab
turuvchi antaganist mushaklar bir vaqtning uzida zo’riqadi va kuchini uzaro
muozanatlangan holda to’zimini “qulflab qo’yadi” va qattiq tizim qiladi.
Mushaklarning bunday zo’riqishi izametorik zo’riqish deyiladi.
Demak,harakat amalini bajarish jarayonida mushak bo’shashtirishi yoki
uchta zo’riqish holatidan birida bo’lishi mumkun. Shuning uchun harakatning ichki
mexanizimini
o’rganishda
ayrim
mushak
guruxlarining
zo’riqishi
xususiyatini,mushakda bir vaqtning o’zida ishlayotgan harakat birlaklari sonini
(bu qisqarish kuchini aniqlab beradi). Shuningdek,ularning zo’riqish
davomiyligini bilish zarur.
Yugurish harakatlarini ta’minlovchi mushak apparatining soddalashtirilgan
sxemasini qarab chiqamiz.
1-rasm. Yugurishda harakatlarni ta’minlovchi asosiy mushak guruhlari sxemasi.
24
1-rasmda oyoqlarning asosiy mushaklari va ularning o’rnashgan joyi:
1. Tos mushaklari guruhi (asosiylari,katta,o’rta va kichik dumba)oldinga
bukulgan tanani tekislaydi, sonni orqaga uzatadi va ezadi.
2. Son mushaklari guruhi (asosiylari – portnyajnaya? va to’rtshoxlik son
mushagi,unga to’g’ri son mushagi, keng-ichki, lateral va oraliq mushaklar).
Guruhning ba’zi mushaklari ikkita bo’g’imni tos-son va tizza bo’g’imlarini yotib
turadi, sonni bukishda va boldirni yozishda qatnashadi.
3. Orqa son mushaklari guruhi (asosiylar – yarimpayli,yarimpardali va ikki
shoxli)sonni yozadi va boldirni bukadi.
4.
Old
boldir
mushaklari
guruhi
(asosiylari
– old katta
berstovaya;barmoqlarning uzun yozuvchisi, bosh barmoqni uzun bukuvchi
mushaklar yuqoriga ko’tarib,uni oyoq tagini yozadi.
5. Orqa boldir mushaklari guruhi (asosiylari - uch shoxli boldir mushagi,u
ikki shoxli bo’lib, ilik va uning tagida yotuvchi kambalasimon mushaklardan
iborat) boldirni tizza bo’g’imidan bukadi va oyoqlar mushaklari butun harakat
stikliga nisbatan 30-80% chegarada ishlaydi. Bunda harakat bilistik tip bo’yicha
amalga oshiriladi,ya’ni mushak,faollikni keskin oshira borib,tananing ayrim
a’zolarini qisqa yo’l bo’lagida tezlashtiradi,shundan so’ng harakat inerstiya
bo’yicha amalgaoshiriladi. Bunday golistik harakatlar barcha yuqori darajada
avtamatlashgan juda aniqlikni talab qiluvchi tez harakatlarga xosdur. 31-ramda
sprinterlik yugurishida oyoq harakatlari kinogrammasi va mushaklar elektr
faolligining tegishli davrlari keltirilgan (I.M. Kozlov,1983).
Oyoqning barcha mushak guruxlarning eng katta faolligi tayanch davrining
birinchi fazasida oyoq tagini erga qo’yishga tayyorlanish paytida kuzatiladi.
Sonning yozilishini va boldirning bukilishini keltirib chiqaruvchi
mushaklarning kuchli zo’riqishi.
Oyoqkaftining zarur “erga qo’yish” tezligini rivojlantirish-ga imkon beradi,
tegishli antoganist mushaklarning,zo’riqishini esa tayanch oyoqning barcha
bo’g’imlarini “mustahkamlaydi” va umumiy og’irlik markazining yuqori
traektoriyasni saqlab qoluvchi qattiq erga tushishni ta’minlaydi.
25
Jamlovchi zo’riqish (mushak kattalashadi)
Ekssentrik zo’riqish (mushak uzayadi)
Izometrik zo’riqish (mushak uzunligi o’zgarishsiz)
Do'stlaringiz bilan baham: | 
