Muqaddima

BOSH MIYA PO’STLOG’INING SENSOR QISMLARI 
 
     Miyaning har qaysi yarim sharida somatik (teri va muskul-bo‘g‘imlardan) va visseral 
(ichki  a‘zolardan) sezgilarning  birlamchi sohalari  bor.  Bu sohalar  I  va  II somatosensor 
sohalar deyiladi. 
     Birinchi  somatosensor  soha  orqa  markaziy  pushtaga  (gyrus  centralis  posterior) 
joylashgan bo`lib, yuzasi ikkinchi somatosensor sohanikidan ancha katta. Bu sohada qoi 
kafti, tovush apparati, yuz vakilliklari ko‘p joyni egallagan. Badan, oyoqlar vakilliklari 
ancha kam joy oladi. 
     Ikkinchi  somatosensor  soha  Silviy  egatining  lateral  qismiga  joylashgan.  Bu  sohaga 
elektr toki bilan ta‘sir qilinganda bosim, tegish yoki issiq seziladi. 
     Somatosensor sohalar olib tashlanganda, sezgilarni shakllaydigan ta‘sirotlar kuchidagi 
farq uncha bilinmaydi. 
     Somatosensor  sohalarning  asosiy  vazifasi  talamusning  spetsifik  yadrolaridan 
keladigan ma‘lumotlarni baholash va birlashtirishdir. Bu yerda shakllanayotgan sezgilar 
kuchini  solishtirish  badanning  ta‘sirlanayotgan  qismlarini  fazodagi  munosabatini 
aniqlash, sezgilarning o‘xshashi va farqlarini baholashdan iborat. 
     Birinchi  va  ikkinchi  somatosensor  sohalardan  harakatlantiruvchi  efferent  tolalar 
chiqishi ham aniqlangan. Shu sababdan ularni sensomotor sohalar ham deyishadi. 
     Ko‘ruv  analizatorining  o‘zagi  miyaning  ensa  qismida  sulcus  calcarinus  ning  ikki 
chetida joylashgan (17-soha). Har ikki yarim shardagi ko‘ruv analizatorining markazida 
ikkala  ko‘z  to‘r  pardasi,  chunnonchi,  chap  markazga  ikkala  ko‘z  to‘r  pardasining  o‘ng 
yarmi,  o‘ng  yarim  shardagi  markazga  –  ikkala  ko‘z  to‘r  pardasining  chap  yarmi 

---

 
 
80 
 
proyeksiyalanadi. Birlamchi ko‘ruv markazi bo`lgan 17-soha yonidagi 18- va 19-sohalar 
ham  ko‘ruv  sezgisiga  dahldor.  18-19-sohalar  shikastlanganda,  odam  yozilgan  so‘zni 
anglarnaydi. Bu sohalar ko‘z soqqasi harakatlarini boshqarishda ishtirok etadi. 
     Eshituv  analizatorining  markaziy  o‘zagi  ustki  chakka  pushtasining  o‘rtasiga 
joylashgan  (41-  va  42-sohalar).  Bu  sohalarga  elektr  toki  bilan  ta‘sir  etilganda,  odam 
tovushni  sezadi.  Eshituv  markazining  bir  tomoni  shikastlansa,  odam  butunlay  kar 
bo`lmaydi, ammo yaxshi eshitmaydigan bo`lib qoladi. Tovush kelgan tomonni aniklash, 
tovushlarni vaqtga bog;lash qiyinlashadi. 
     Chap yarim shardagi eshituv markazining ma‘lum qismi nutqni tushunishga javobgar. 
Bu soha shikastlansa, odam gapira olmaydi va gapga tushunmaydi. 
     Miya po‘stlog‘ida hid va ta‘m sezish analizatorining markazlari ham bor.