Muqaddima

NEYRON VA GLIAL HUJAYRALAR FIZIOLOGIYASI 
 
     Neyron  nerv  tizimining  asosiy  faoliy  birligidir.  Odamning  miyasida  25  milliardga 
yaqin neyronlar mavjud. Periferik nerv tizimiga kiruvchi tugunlarda nerv hujayralar soni 
25  million  chamasida.  Neyronlar  bir-biridan  o‘z  shakli  va  katta-kichikligi  bilan  faarq 
qiladi.  Ammo,  u  qaysi  shaklda  va  kattalikda  bo`lmasin,  tuzilishi  bo‘yicha  to‘rt  qismga 
bo`linadi.  Neyronlarda  tana  (soma),  dendritlar,  akson  va  aksonning  sinapsoldi  oxirgi 
tarmoqlari tafovut qilinadi (12 rasm). 
    Neyron  tanasida  yadro,  ribosomalar,  endoplazmatik  retikulum,  Golji  apparati, 
mitoxondriyalar joylashgan. Bu organellalar hujayraning hayotiy faoliyatini ta‘minlaydi. 
Bundan  tashqari,  neyron  tanasida  murakkab  yuqori  molekulyar  moddalar  sintezlanib, 
dendritlar va akson bo‘ylab o‘tkaziladi. 
     Neyron  tanasidan  odatda  bir  nechta  dandrit  va  bitta  akson  boshlanadi.  Dendritlar 
kalta,  ammo  ko‘p  va  sershox  bo`lganidan,  membranasi  ancha  katta  yuzaga  ega.  Bu 
membranada juda ko‘p sinapslar joylashgan. Dendritlarning asosiy ishi ta‘sirotlarni qabul 
qilish  va  paydo  bo`lgan  impulslarni  somaga  o‘tkazishdan  iborat.  Akson  esa  nerv 
impulslarining    somadan  ishchi  a‘zoga    yoki  boshqa  neyronlarga  yetkazilishini 
ta‘minlaydi. 
     Dendritlar ta‘sirotlani qabul qilishga ixtisoslashgan. Shuning uchun oxirgi tarmoqlari 
membranasida  ma‘lum  kimyoviy  moddalarga  sezgir  maxsus  oqsil  moddalar  – 
retseptorlar ko'p. Tuzilishi ancha murakkab bo`lgan maxsus retseptorlar ham uchraydi. 

---

 
 
36 
 
 
12-расм. Нейршг тузилиши. 
1— тана Ссома), 2—аксон, 3—дендритлар, 4—миелйн парда, 5—Ранвье 
бўталмаси, 6—ядро, 7—микронайчалар, 8—митохондрия, 9—аксо-сома- 
тик сивапс ва сйнаяс пуфакчалари-, 10—оошқв нейроншшг аксоняари, 
11— аксо-аксонал синапс, 12—Гсльжи аппарати
.
 
     Aksonlarning oxirgi tarmoqlarida maxsus organellalar – sinaptik pufakchalar mavjud. 
Pufakchalarda  qo‘zg‘alishning  o‘tkazilishini  ta‘minlovchi  moddalar  –  vositachilar 
(mediatorlar) bor.