Muqaddima

UGLEVODLAR ALMASHINUVI VA OVQATLANISHDAGI AHAMIYATI 
Uglevodlarning ahamiyati energiya manbai ekanligida 1 g uglevod bilan organizm ‗,0 
kkal  energiya  qabul  qiladi.  Aerob  va  anaerob  yo‗l  bilan  faqat  glyukoza  bevosita 
oksidlanishi  mumkin.  Ammo,  ovqat  tarkibida  uglevodlar  asosan  polisaxaridlar  kraxmal 
va  glikogen  shaklida,  disaxaridlar  saxaroza  va  laktoza  shaklida  va  oz  miqdorda 
monosaxaridlar  glyukoza,  fruktoza  va  galaktoza  shaklida  iste‘mol  qilinadi.  Polisaxarid 
va  disaxaridlar  parchalanmasdan  so
‘
rilmaydi.  Ular  o
‘
  zlashtirilishidan  awal  hazm 
fermentlari ta‘sirida monosaxaridlarga parchalanadi, keyin so'riladi. 
So
‘
rilgan  monosaxaridlarning,  xususan  glyukozaning  5%  biologik  suyuqliklarda 
bo`ladi, talay qismini (55%) jigar qondan ajratib oladi, 15% skelet muskullariga va yog
‘
 
to
‘
qimasiga  o'tadi,  25%  nerv  to
‘
qimalarnga,  qonning  shaklli  elementlari,  buyraklarga 

---

 
 
214 
 
o
‘
tadi. Jigar va muskullarda glyukoza glikogenga aylanadi va uglevodlar zahirasini hosil 
qiladi. Zahiradagi uglevod miqdori taxminan 15-200 g. 
Ba‘zi uglevodlar biologik faolikka ega. Ular organizmda maxsus vazifalarni bajaradi. 
Askorbin  kislota,  geparin,  qon  guruhlarini  belgilovchi  geteropolisaxaridlar  shunday 
uglevodlarga kiradi. 
Organizmning  mo‘tadil  faoliyati  uchun  qonda  glyukoza  miqdori  muqim  saqlanishi 
shart.  Odam  qonida  glyukoza  miqdori  ‗,‘—6,6  mmol/1  yoki  80—120  mg%. 
Glyukozaning  qonda  sal  kamayishi  ham  zaiflik  va  holqurishiga  olib  keladi.  Bunda  eng 
awalo markaziy nerv tizimi faoliyati o'zgaradi. Glyukozaning qondagi miqdori 2,2—2.8 
mmol/1  (‗0—50  mg%)  ga  tushib  qolsa,  odam  talvasaga  tushadi,  alahlaydi,  hushidan 
ketadi.  Gipoglikemiya  deyiladigan  bu  holat  uzoq  vaqt  och  qolganda,  davo  uchun 
yuboriladigan  insulin  miqdori  oshib  ketganida  kuzatiladi.  Uni  bartaraf  qilish  uchun 
qonga  glyukoza  eritmasi  yuborish  yoki  bemorga  shirin  choy  ichirish  kerak.  Qonda 
glyukoza  miqdorining  oshib  ketishi  (giperglikemiya)  ham  uchrab  turadi.  Sog'lom  odam 
birdan  tez  so
‘
riladigan  uglevodlarni  juda  ko`p  iste‘mol  qilsa,  masalan,  juda  ko
‘
p 
muzqaymoq  yesa,  qondagi  glyukoza  miqdori  8,9—10,0  mmol/1  (160—180  mg%)  ga 
ko'tarilib  ketishi  mumkin.  Bu  alimentar  giperglikemiya  deyiladi.  Patologik 
giperglikemiya  insulin  yetishmovchiligida  kuzatiladi.  va  qandli  diabetning  o
‘
ziga  xos 
belgisi hisoblanldi. 
Biror sababdan glyukoza miqdori qonda 10,0 mmol yoki 180 mg% ga yetsa, glyukoza 
siydik bilan ajrala boshlaydi.