Muqaddima

MIOFIBRILLALARNING TUZILISHI VA QISQARISH 
VAQTIDA O’ZGARISHI 
 
     Skeletning  ko‘ndalang  targ‘il  muskuli  umumiy  qobiqqa  o‘ralgan  juda  ko‘p  muskul 
tolalaridan  iborat.  Bu  tolalar  suyaklarga  yopishgan  paylarga  ulangan.  Skelet  muskul 
tolasi  diametri  10-100  mkm,  bo‘yi  1-2  sm  bo`lgan  ko‘p  yadroli  hujayra  desa  bo`ladi. 
Tola yuzasi oddiy mikroskopda tiniq bo`lgan membrana – sarkolemma bilan qoplangan. 
Har  2-3  mkm  masofada  membrana  tola  ichiga  botib  kirib,  ko‘ndalang  naychalar  hosil 
qiladi. Tola protoplazmasi – sarkoplazmada diametri taxminan 1 mkm bo`lgan juda ko‘p 
iplar  –  miofibrillalar  uzunasiga  joylashgan.  Hujayra  kiritmalaridan  mitoxondriyalarni 
uchratish mumkin. 
     Ko‘ndalang  targ‘il  muskuldagi  miofibrillalar  birin-ketin  kelgan  polyarizatsiyalangan 
(yorug‘likni  turli  darajada  sindiradigan)  disklardan  iborat.  Yorug;likni  ikki  marta  (ikki 
   Muskul tuzulishining turlari 

---

 
 
28 
 
yuzaga)  sindiradigan  disklar  oddiy  mikroskopda  qoramtir  ko‘rinadi.  Bular  anizotrop 
disklar deyiladi. Tolaning bu disklarga yondosh qismlari yorug‘likni bir yuzada sindiradi, 
mikroskopda tiniq ko‘rinadi va izotrop disklar deyiladi. Anizotrop disklar A harfi bilan, 
izotrop  disklar  I  harfi  bilan  belgilanadi  (9-rasm).  Anizotrop  disk  o‘rtasida  yorug‘  H 
hoshiyani ko‘ramiz. Izotrop disk o‘rtasidan qoramtir Z chiziq o‘tgan. Z chiziq  – yupqa 
membrana  teshiklaridan  o‘tuvchi  miofibrillalar  bu  membranaga  birikkan.  Shu  tufayli, 
muskul  tolasida  parallel  yotuvchi  miofibrillalar  disklarning  qisqarish  vaqtida  bir-biriga 
nisbatan siljib ketmaydi. 
    
9-
расм. Кўндаланг-тарғил мускул 
саркомерининг қисқариш Еақтида 
ўзгариши
.
 
 
 
 
  Miofibrillalarning  har  biri  o‘rta  hisobda  2500  protofibrillalardan  tuzilgan. 
Protofibrillalar esa miozin va aktin oqsillarining polimerlangan cho‘ziq molekulalaridan 
iborat.  Miozin  protofibrillalar  (iplar)  aktin  iplarga  nisbatan  ikki  marta  yo‘g‘onroq, 
diametri  taxminan  10  nm.  Muskul  tolasi  tinch  holatda  bo`lganida  ingichka  uzun  aktin 
iplarining uchlari yo‘g;onroq va kaltaroq miozin iplari o‘rtasidagi yoriqlarga kirib turadi. 
Izotrop  (I)  disklar  faqat  aktin  iplaridan,  anizotrop  (A)  disklar  esa  miozin  va  aktin 
iplaridan  iborat.  Anizotrop  diskning  o‘rtasida  aktin  iplardan  hosil  bo`lgan  yorug‘  H 
hoshiya joylashgan. 
     Miofibrillalarning  bir-biriga  yaqin  bo`lgan  ikkita  Z  chiziqlar  oralig‘idagi  qismi  bir 
sarkomerni  tashkil  qiladi.  Demak,  miofibrilla  birin-ketin  takrorlanuvchi  juda  ko‘p 
sarkomerlardan  iborat.  Har  bir  sarkomerga  esa  ikkita  I  disklarning  yarimlari  va  bitta  A 
disk kiradi. 
     Bo‘shashgan muskul tolasi sarkomerining uzunligi 3,6 mkm, tola qisqarganda 2,0-2,2 
mkm ni tashkil qiladi.