Muqaddima

QON AYLANISHINING UZOQ DAVOM ETUVCHI 

---

 
 
157 
 
 BOSHQARUV MEXANIZMLARI 
 
     Gemodinamikaning  davomli  boshqaruv  mexanizmlariga  quyidagilar  kiradi:  1) 
buyraklarning suyuqlik hajmini o‘zgartirish jarayoni: 2) vazopressin: 3) aldosteron. 
     Buyraklarning  suyuqlik  hajmini  o’zgartirishi.  Qon  bosimi  ko‘tarilishi  natijasida 
buyraklar  orqali  suyuqlik  ajralaishi  ko‘payadi.  Natijada  qon  hajmi  kamayadi.  Bu  o‘z 
navbatida  venalar  orqali  yurakka  keladigan  qon  miqdorini  va  sistolik  hajmni 
kamaytiradi. Sistolik hajmning kamayishi qon bosimini me‘yoriga keltiradi. 
     Qon  bosimi  pasayganda  aksincha  hol  ro‘y  beradi.  Shuni  aytb  o;tish  kerakki,  qon 
bosimi sal oshganda ham buyraklar orqali suyuqlik ajralishi sezilarli darajada ko‘payadi. 
Oshib  ketgan  arterial  bosimni  siydik  ajralishini  ko‘paytiradigan  dorilar  yordamida 
pasaytirish mumkin. 
     Vaozpressin  yoki  antidiuretik  gormon  o‘rta  va  yuqori  dozalarda  tomirlarni  (asosan 
arteriolalarni)  toraytiradi.  Ammo  bu  gormonning  asosiy  ta‘siri  buyraklarda  suvning 
so‘rilishini ta‘minlashdan iborat. 
     Vazopressin suyuqlik hajmini boshqarishda alohida rol o‘ynaydi. Qondagi bu gormon 
miqdorining  reflektor  o‘zgarishlari  tomirlardagi  suyuqlik  hajmi  barqarorligini 
ta‘minlaydi.  Qon  hajmi  ko‘paysa,  vazopressinning  qondagi  miqdori  10-20  daqiqada 
kamayadi. Natijada  buyraklarda suvning qayta so‘rilishi kamayadi, siydik hajmi ortadi, 
tomirlarda qon hajmi kamayadi, bosim pasayadi. 
     Aldosteron.  Buyrak  usti  bezlarining  bu  gormoni  buyraklarda  Na
+
 
qayta  so‘rilishini 
tezlashtiradi, suv yo‘qotish kamayadi, qon hajmi ko‘payib, bosim ko‘tariladi. Aldosteron 
tomirlarning  silliq  muskullarini  angiotenzin  II  ga  sezgirligini  oshiradi.  Angiotenzinning 
ta‘siri  bir  necha  soatdan  keyin  boshlanib,  bir  necha  kun  davom  etadi.  Aldosteronning 
qondagi  miqdori  haddan  tashqari  ko‘payib  ketsa,  organizmda  suv  va  tuzlar  yig‘ilib 
qoladi,  gipertenziya  holati  rivojlanadi.  Gormon  yetishmovchiligi  esa  gipotoniyaga  olib 
keladi. 
     Yuqorida  aytilganlardan  shu  narsa    ayon  bo`ladiki,  gemodinamikani  boshqarishda 
ishtirok  etadigan  mexanizmlardan  hech  qaysisi  faqat  bir  ko‘rsatkichga  ta‘sir  qilmaydi. 
Ularning  deyarli  hammasi  qay  darajada  bo`lmasin  yurakdan  haydalayotgan  qon 
miqdoriga,  qon  oqimiga  bo`lgan  umumiy  qarshilikka,  tomirlar  sig‘imiga  va  ulardagi 
qonning  hajmiga  ta‘sir  qiladi.  Qon  bosimi  va  hajmi  doimiyligini  uch  pog‘onadagi 
boshqaruv  mexanizmlari  ta‘minlaydi.  Qon  bosimining  qisqa  muddatli  o‘zgarishlarini 
tomirlar tizimining hajmini o‘zgartiruvchi mexanizmlar me‘yoriga keltiradi. Bosimning 
o‘zgarishi  davomli  bbo`lsa,  qon  hajmiga  ta‘sir  qiluvchi  mexanizmlar  ishga  tushadi. 
Dastlab,  qonda  suv  va  elektrolitlar  miqdori  o‘zgaradi.  Keyin  esa  plazmadagi  oqsillar 
miqdori va shaklli elementlar miqdori ham o‘zgarishi mumkin.