O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЧИЛЛАКИ — 1) маҳаллий эртапи-
шар хўраки узум нави. Ч.нинг Қизил Ч. 
ва Оқ Ч. хиллари бор. Узбекистан, То-
жикистон, Қиргизистонда тарқалган. 
Шарқий 
экологикгеографик 
навлар 
гуруҳига киради. Тупи ўртача усади. Бар-
ги майда (диаметри 8—10 см), тўгарак, 
чуқур кертикли, беш бўлмали, тўқ яшил, 
нафис, силлиқ. Гули икки жинсли. Узу-
ми июннинг 2ярмида пишади. Узум 
боши 200—250 г, конуссимон, тиғиз. 
Ғужуми ўртача, думалоқ (Қизил Ч.ники 
тўқ қизил, оқ Ч.ники новвотрангсарғиш), 
ширинлиги ўртача, пўсти юпқа. Тарки-
бида 14—15% қанд, 3—3,5% кислота 
бор. Ҳосилдорлиги 80—100 ц/га. Асо-
сан, янгилигида истеъмол қилинади. 
Замбуруғли касалликларга (айниқса, 
Қизил Ч.) чидамсиз. Тошкент, Фарғона, 
Самарқанд вилоятларида кўп учрайди; 2) 
экинларнинг эртапишар навлари. 
ЧИЛЛАШИР (чилла ва форстож. — 
сут) — одамда тўхтовсиз ич кетиши, глос-
сит, анемия, озиб кетиш билан кечадиган 
касаллик. Асосан, субтропик ва тропик 
иқлимли жойларда учрайди. Ч. ҳаммада, 
кўпроқ туққан аёлларда чилла даври-
яа кузатилади (номи шундан). Оқсилли 
моддалар’ кам, углеводли овқатлар кўп 
истеъмол килиниши, иссиқ иқлим ша-
роити ва б. натижасида ичакда турли 
замбуруғларнинг кўпайиб, бижғиш жа-
раёнининг кучайиши ҳамда витаминлар 
танқислиги Ч.га сабаб бўлиши мумкин.
Касаллик 
секинаста 
бошланади 
(ҳомиладорлик вақтида бошланиши ҳам 
кузатилади). Дастлаб, беморнинг қорни 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
96
дам бўлиб, оғрийди, қулдирайди, кўп 
ел чиқади, гавда траси нормал ёки ба-
ланд, ёхуд паст бўлади. Тўхтовсиз (сут-
касига 8—10 марта) ич кетади (нажас 
кўпиксимон, оқ рангда бўлади). Тил 
қизаради, милк, танглай, оғиз бўшлиғи 
шиллиқ қавати ва ютқин яллиғланиб, 
уларда яралар пайдо бўлади. Кўп ич ке-
тиши ичакда сўрилиш жараёнини сусай-
тиради, ички секреция безлари ва нерв 
системаси фаолияти ўзгаради, қон ишлаб 
чиқарилиши бузилиб, камқонлик юзага 
келади, бемор озади, дармони қурийди.
Даво касаллик белгиларига қараб тай-
инланади.