Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi



Download 2,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet190/245
Sana02.09.2021
Hajmi2,09 Mb.
#162437
1   ...   186   187   188   189   190   191   192   193   ...   245
Bog'liq
ona tili morfemika soz yasalishi morfologiya fanining oquv-uslubiy majmuasi

    Bu sahifa navigatsiya:
  • Mashq
227-Mashq,. Affiksatsiya usuli bilan yasalgan fe’llarni toping. Ular- ning qaysi affiks bilan qaysi sо‘z 
turkumidan yasalganligi- ni belgilang. Namuna:  milt+illa  /taqlidiy  sо‘z  +illa/,  yaqin+lash+di/ 
ravish+lash  dadil+lan  /sifat+lan=dadillandi/  jid+la/  jidlangan  ot+la/,  suhbat+lash/  ot+lash= 
suhbatlashishdi/, inoq+lash /sifat+lash=inoqlashib/, bо‘sh+a/ sifat+a=bо‘shashdi/. 
 228-Mashq. Kompozitsiya usuli bilan yasalgan fellarni topib ot+fe’l, 
" fe’l+fe’l tillariga ajratib, ikki ustun shaklida yozing:  
Namuna: 
ot+fe’l 
fe’l+fe’p 
qabul qilishdi/ot+fe’l/       yoqib qolgan edi /yedi/  
talab  qilib  kelgan  /ot+fe’l+fe’l/      yig‘ilib  bugoan  edi /yig‘ildi/ 
HYMOY 
qilaman /ot+fe’l/      bosib  utdi 
/yurdi/ qarshi olmoq /ot+fe’l/ ta’zim qildi /ot+fe’l/ 
Mashqlarni  bajarib  bо‘lgandan  keyin  yoki  bajarish  davomida  qо‘shma  fe’l  bilan  murakkab  fe’lning 
farqini va bu haqda A.Hojiyev mulohazasini sо‘rab, tushuntirib borish zarur. 
fe’llarning  tuzilish  jihatdan  sodda  va  qо‘shma,  murakkab  va  juft  formada  bо‘lishini  aytib,  ularga 
misollar  keltirish  va  tushuntirish  lozim  bо‘ladi.  Ammo  qо‘shma  fe’llarga  deyarli  tо‘xgalmasa  ham 
bо‘ladi. 231-Mashq.   Talabi: fe’llarni topib, tuzilish turiga 
qarab, quyidagi jadvalga kiritinp 
 


 
 
Sodda 
Qо‘shma 
murakkab 
juft 
tub 
yasama   
 
 
 
 
 
chal.tush 
ket 
yangradi 
to‘xtadi. 
esla 
qut+la 
kuy+la 
ish+la 
shuhrat 
topmoq  yо‘q 
edi 
tantana 
qildi  "ta’zim 
qildi 
yag‘ir 
bо‘lgan edi 
chala boshladi  qizigandan 
qiziydi 
kо‘tara-
kо‘tara 
4.  Fe’lning  harakat  xarakteristikasini  va  modal  ma’nolarini  ifodalovchi  formalari  ikki  usul  bilan 
yasalishini aytadi va misollar bilan tushuntiradi. 
Chunonchi:  Sintetik  va  analitik  forma  tipida  yasalish  borligini  aytib  sintetik  formalari:  -la  (gaji+la, 
quv+la,  chuqi+la,  tirna+la);  -kila  (-  gila,  -kila.g‘ila:  tepkila,  tort+kila,  ez+gila;  -i  (sira),  -i  (nkira) 
yig‘lam+sira, kul+imsira, oqar+inqira affikslari bilan yasalishini tushuntiradi. 
Bu  fe’lning  kо‘makchi  fe’l  bilan.  tо‘liqsiz  fe’l  bilan  birikkan  formalari  ham  juftlashishi, takrorlanish 
asosida tuzilgan formalari analitik formalar bо‘lishini eslatadi: о‘qib keldi, yig‘lay boshladi, aitgan edi, 
yig‘lay-  yig‘lay,  kelib-ketmoq,  oldi-berdi  misollarini  keltirishi  mumkin.  Shu  о‘rinda  kо‘makchi  va 
tо‘liqsiz fe’llar haqida qisqa ma’lumot bersa foydadan xoli bо‘lmaydi. 
Fe’lning juft va takroriy formalari haqida tо‘xtalganda fe’lning sifatdosh va ravishdosh formalari juft 
va takroriy sо‘z holida qо‘llanib, turli grammatik ma’nolarni: 
1)  -a, -y, -ib affiksli ravishdoshlar takror qо‘llanganda, harakatning davomliligini bildnradi: kula-kula 
gapirdi, maqgab-maktab yedi. 
2) -ar, -mas affiksli formali fe’llar juft qо‘llanganda tо‘la yuz bermay boshqa bir harakat boshlanganini 
bildiradi: kelar-kelmas, olar -ol*mas, bilar-bilmas kabilarni bildirishini ta’kidlaydi. Shundan keyingina 
talabalar  bilan  M.Mirzayev  va  Y.Eshonqulovlar  mainukf  tо‘plamidagi      108,  109,  110,  111-

Download 2,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   186   187   188   189   190   191   192   193   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish