Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi

ADABIYOTLAR. 
1_. SH.Shoabdurahmonov va b. Hozirgi о‘zbek adabiy tili, Toshkent, "О‘qituvchi", .1980,    380-401-
betlar. 
2. M.Mirzayev va b. О‘zbek tili, Toshkent, 1978, 70-71 betlar. 
3. R.Ikromova va K.Qosimova. О‘zbek tilidan mashqlar tо‘plami., Toshkent,"О‘qituvchi", 1988,    86-
88-betlar. 
4. M.Mirzayev  va  Y.Eshonqulov.  Hozirgi  о‘zbek  adabiy  tili  mashqlar  tо‘plami,  Toshkent, 
"О‘qituvchi", 1984,  121-122-betlar. 

---

О‘qituvchi talabalar bilan mavzuga oid mashqlarni ishlashni boshlashdan oldin -la, lan, -lash; illa, ira, 
-a,  -ar,  -sira,  yk,(ik),  i,  -t(it)  kebi  affikslar  bilan  о‘g‘it+la,  qaychi+la,  msh+la,  ot+la,  oq+la,  kо‘k+la, 
yomon+la  (sifat+la)  tarash+la;  ajablanmoq,  janjal+lash+moq,  afsus+lan+moq,  baxs+lash+moq, 
(ot+shn,  lash),  chir+illa,  chars+illa,  tak+illa,  guv+illa;  yarq+ira,  mо‘lt+ira,  tirq+ira, (taklid  sо‘z  +illa, 
taklid  sо‘z+ira);  osh+a,  о‘yin+a,  uyna,  bush+a,  busha,(ot+a,  sifat+a).  kо‘k+ar,  oh+ar,  Qisqa+r, 
sifat+ar,  -r,  suv+sira,  qon+sira,  xavf+sira,  ot+sira;  bir+ik,  yо‘l+iq,  son-ik,  ot+iq,  tinch+i,  boy+i, 
chang+i, sifat+i, ot+i; tula+t, 
 berk+it, sifa+t  kabi  sо‘zlarning  yasalishini  qiska  tushuntiradi.  Savol  -javob  asosida  affiksatsiya usuli 
bilan fe’l yasalishini mustahkamlaydi. Keyin esa kompozitsip usuli bilan fe’l yasalishi masalasini.ya’ni 
sо‘zga  sо‘zni  biriktirish  asosida  fe’l  yasalishini  ot+fe’l,  fe’l+fe’l  modellari  asosida  yasalishi 
mavjudligini  kо‘rsatadi.  Ot+fe’l  tipidagi  yasalishda  (otning  ma’noda)  qil,  bо‘l,  et,  ayla  yordamchi 
fe’llari fe’ldan boshqa sо‘z turkumlari bilan birikib, bayon qilmoq, xursand bо‘lmoq, ijro etmoq, tasdiq 
aylamoq  kabi  fe’llar,  ya’ni  qо‘shma  fe’llar  yasalishini  va  yana  fe’l  bо‘lmagan.  sо‘zning  qilmoq, 
bо‘lmoq, aylamoq, etmoq  fe’li  bilan  birikishidan  hamma  vaqt ham qо‘shma  fe’l  hosil  bо‘lmasligini, 
chunki  ba’zai  bu  xil  birikuvlarda  qil,  bо‘l,  et,  ayla  fe’llar  qо‘shma  fe’l  komponenti  emas,  balki 
bog‘lama  vazifasini  bajarishini  kо‘rsatadi  va  buning  isboti  uchun  о‘qituvchi  edi,  о‘qituvchi  bо‘ladi 
birikuvlarini olib, о‘qituvchi bо‘ladi birikuvida qо‘shma fe’llik yо‘q, chunki bu ikkalasi qо‘shilib bitta 
tushuncha  va  byr  sо‘z  bitan  ifodalanadigan  ma’no ifodalay  olmayotganini  aytadi.  Tasdiq  qildi tasdiq 
bо‘ldi  qо‘shma  fe’l  deb  aytadi  va  -la,  -lan  affiksi  bilan  yasaladigan  fe’l  tо‘g‘ri  kelishini  kо‘rsatadi 
(tasdiq qildi-tasdiqladi.tasdiq bо‘ldi -tasdiqlandi).  Fe’l+  fe’l tipidagi yasalishiga) ' kо‘ra. olib kelmoq, 
sotib olmoq kabi ozroq qо‘shma fe’l mavjudligini kо‘rsatadi. 
О‘qituvchi bular uchun   15 minutdan kо‘p vaqt sarflamasligi lozim bо‘ladi. Ana shundan keyin 226-
227, 228-mashqlardan Namunalar ishlatadi. 
226-mashq. Talabi: tub va yasama fe’llarini ikki ustun shaklida yozing, qanday usul bilan yasapganini 
tо‘g‘risiga belgilang. 
affiksatsiya usuli : 
  kompozitsiya usuli: 
gumbur+la+moq. 
yangratib yubordi (yangratdi-k.f) 
olov+lan+moq. 
kom.u. 
bosh+la+moq (boshlamoq) 
tushib ketdi (tushdi) 
qilpir+a (qilpiramoq) 
bardosh qilolmadi (chidamadi) 
yо‘rg‘ala (yо‘rg‘ala) 
о‘ynab ketdi (о‘ynadi) 
о‘y+la (о‘yla) 
tixirlik hylmoq 
ang+la (angla) tub) 
aylana boshladi 
 
avjiga chiqdi 
     yо‘rg‘alay boshladi, ter tо‘kmoq  
     hamjihatlik ekan, non ekan.