N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

8-BO‘LIM
TINISH BELGILARINING 
QO‘LLANILISHI. TAKRORLASH
50-dars. TINISH BELGILARI VA ULARNING YOZMA 
NUTQDAGI AHAMIYATI 
Topshiriq.
 
Ahmad  Yugnakiyning  hikmatli  so‘zida  qo‘llangan  tinish 
belgilarini  izohlang  va  undagi  g‘oya  to‘g‘risida  fikrlashing. 
Eshitgil bilimlik nima deb aytur: 
«Adablar boshi tilni tiyib turishdur».
! Esda saqlang.
  Yozuv  madaniyatini  takomillashtirish  va 
savodxonlikni  ta’minlashda  tinish  belgilari  alohida  ahamiyatga 
ega.  Siz  bilasizki,  tinish  belgilari  va  ularni  yozma  nutqda 
to‘g‘ri  qo‘llash  yo‘l-yo‘riqlarini  o‘rgatuvchi  tilshunoslik  bo‘limi 
punktuatsiya  deb  nomlanadi.  Tinish  belgilari  tilning  sintaktik 
qurilishi  bilan  uzviy  bog‘liq  bo‘lib,  yozma  nutqni  to‘g‘ri,  ifodali, 
aniq  bayon  qilishda,  uning  uslubiy  ravonligini,  tez  tushunilishini 
ta’minlashda  benihoya  zaruriy  vositadir.     
221-mashq. 
Matnni  o‘qing.  Tinish  belgilarining  vazifalarini  izohlang.
Ulug‘  mutafakkir  Alisher  Navoiy:  «Ko‘ngil  maxzanining  qulfi 
til  va  ul  maxzanning  kalidin  so‘z  bil
»
,  –  degan  edilar.  Darhaqiqat, 
http://eduportal.uz

---

100
inson  qancha  bilim  va  boylikka  ega  bo‘lmasin,  uni  so‘z,  nutq 
bilan  ifodalab  bera  olmasa,  bunday  bilim,  malakaning  o‘zgalarga 
nafi  bo‘lmaydi.  (Q. Abdullayeva) 
222-mashq.
 O
‘.  Hoshimov
ning  kitob  haqidagi  fikrlarini  o‘qing, 
gaplarda  tinish  belgilarining  ishlatilish  o‘rinlarini  izohlang.  O‘zingiz 
qanday  kitoblarni  o‘qigansiz?  Ko‘p  kitob  o‘qish  inson  nutqiga  qanday 
ta’sir  qiladi? 
Deylik,  konsertga  tushdingiz.  Sozanda  soz  chalyapti,  xonanda 
qo‘shiq  aytyapti.  Raqqosa  raqs  tushyapti.  Siz  tomoshani  ko‘zingiz 
bilan  ko‘rib,  qulog‘ingiz  bilan  tinglab  zavqlanasiz.  Endi,  tasavvur 
qiling:  siz  kitob  o‘qiyapsiz.  Oq  qog‘ozda  qora  chiziqlar    –  harflardan 
bo‘lak  hech  narsa  yo‘q.  Rang  ham,  ovoz  ham,  raqqosaning  harakatlari 
ham...  Ammo  asarni  o‘qishga  kirishishingiz  bilan  ko‘z  oldingizda 
rangin  manzaralar  paydo  bo‘ladi.  Qulog‘ingiz  ostida  ajib  ohanglar 
jaranglay  boshlaydi.  Kitobdagi  odamlarning  qismatiga  sherik  bo‘lib, 
o‘zingiz  bilmagan  holda  beixtiyor  larzaga  tushasiz...  Hech  shubhasiz, 
badiiy  adabiyot  –  dunyodagi  sakkizinchi  mo‘jiza! 
 223-mashq.
  Gaplarni  o‘qing,  ogohlik  va  hushyorlik  haqida 
fikrlashing.  Tinchlik, halovat, fayzli, tarovatli  so‘zlarining  ishlatilish 
o‘rinlariga  diqqat  qiling.  Tinish  belgilarining  qo‘llanilish  o‘rinlarini 
izohlang. 
Xalqimizning  birligi,  jipsligi,  tinch-totuvligi  bizning  bebaho 
boyligimizdir.  Ogohlik  –  davr  talabi!  Tinchlik  –  eng  bebaho 
ne’mat,  tinchlik  bo‘lsa,  halovat  bo‘ladi,  halovatli  elning  har  bir 
kuni  fayzli,  tarovatli  o‘tadi.  Biz  –  yoshlar  baralla  shunday  deymiz: 
«O‘zbek  xalqi  hech  qachon  hech  kimga  qaram  bo‘lmaydi!»